Tarihi Gizemler | Proto-Elam Yazısı – Zaman: İÖ 3050-2900 – Mekân: Ä°ran

Tarihi Gizemler

Proto-Elam Yazısı

Zaman: İÖ 3050-2900
Mekân: İran

Eski çaÄŸlar araÅŸtırmacılarının çoÄŸu için Elam’ın âdeta egzotik, her ÅŸeyden uzak bir yeri vardır: Mezopotamya’nın doÄŸusunda telaffuzu güç adlar, alışkın olunmayan mekânlar, pek az anlaşılan bir dil ve barbar bir halk. DANÄ°EL T. POTTS, 1999

Tam geliÅŸmiÅŸ bir yazı sistemi olduÄŸu varsayıl-dığı takdirde Proto-Elam yazısı, dünyanın en eski çözülmemiÅŸ yazısıdır. Bu yazı, Kitabı Mukaddes’te Pers eyaletinin adı olan Elam’da ve klasik coÄŸrafyacılarca eski baÅŸkenti Susa’nın adıyla anılan Susiana’da yaklaşık beÅŸ bin yıl önce kısa bir süre (ÎÖ 3050-2900) kullanılmıştır.

(Ãœstte) Ä°ran platosunda tabletlerin bulundukları yerler iÅŸaretlenmiÅŸ proto-Elam yerleÅŸim birimleri. Proto-Elam yazısı Mezopotamya’da Uruk’ta kullanılan proto-çivi yazısından kısa bir süre sonra görülmüştür.

Burası günümüzde Batı Ä°ran’ın petrol alanları bölgesine denk düşmektedir. Ancak proto-Elam yazısının yalnızca Elam’la sınırlı kalmayıp daha geniÅŸ bir alanda, Ä°ran’ın Afganistan sınırına yakın bölgelerde bile kullanıldığı saptanmıştır.

Burada “proto-” önekinin kullanılması yazının Lineer (Eski) Elam yazısı olarak bilinip kısmen çözülmüş olan daha sonraki bir yazıdan önce gelmiÅŸ olmasıdır. Bu da Susa’da bulunmuÅŸ ve yine kısa bir süre için (İÖ yaklaşık 2150) hükümdar Puzur-Insusinak tarafından kullanılmıştır. (Üçüncü ve büyük ölçüde çözülmüş bir yazı olan Elam çivi yazısı ÎÖ 13. yüzyıldan baÅŸlayarak uzun yüzyıllar boyunca ve bu arada Pers kralı Darius tarafından baÅŸkenti Persepolis’de kullanılmıştır.)

(Üstte) Dört koyun sürüsüne ilişkin Proto-Elam yazısıyla yazılmış bir idari belge. Burada ondalık sistem kullanılmıştır.

Proto-Elam yazısı ile Lineer Elam yazısı arasındaki ilişki tartışmalıdır. Araştırmacılar önceleri iki yazının aynı dilin yazısı olduğuna ve Lineer Elam yazısının Proto-Elam yazısından doğduğuna inanıyorlardı. Ancak günümüzde ortak bir dil ve kültürün olmadığına ikna olmuşların sayısı giderek artmaktadır.

Proto-Elam yazısı örnekleri çok fazladır: Bazıları çok bozulmuş olduğundan ancak tahmin edilen 100.000 karakterli 1500 kil tablet. Oysa Lineer Elam yazısının kullanıldığı yalnızca 22 tablet bulunmuştur. Ama bazı yazıları çift dilli olduğu için (ikinci bilinen dil, Akad çivi yazısıdır) Lineer Elam yazısı çok daha iyi anlaşılmaktadır. Oysa Proto-Elam yazısı metinlerde çift dil kullanılmamıştır ve dili hiç bilinmemektedir.

Ancak yine de yazı hakkında epey çok ÅŸey bilmekteyiz. Yazıyı çözmenin en verimli yöntemi, bütün tabletlerde bulunduÄŸu için, rakamlardır. Tabletlerde tıpkı Mezopotamya’nın çok daha iyi anlaşılan Sümer tabletleri gibi insanların listeleri ve hesaplamalar vardır. Çoban ve koyunlarla ilgili şöyle bir örnek verilebilir:

Tabletlerdeki rakamlar dikkatle incelendiÄŸinde Proto-Elamca yazan kâtiplerin burada gösterilen basit ondalık sistem dışında çeÅŸitli sayma sistemleri kullandıkları görülmektedir. ÖrneÄŸin, cansız nesneleri saymak için Babil’de olduÄŸu gibi altılı bir sistem kullanılmaktaydı.

Ancak Proto-Elam yazısıyla yazılmış hesapların çoğunu anlamamıza rağmen, nümerik olmayan simgelerin fonetik ya da logografik olup olmadığını bilmediğimizden, kişilerin ve kurumların adları olduğu anlaşılan pek çok simgeyi çeviremiyoruz. Yazının karmaşık bir ekonomik kayıt tutma sistemi değil de, tam bir yazı sistemi olduğu ancak dili bilmekle kanıtlanabilir.

Susa’dan proto-Elam dilinde bir hesap metni. Burada yalnızca rakamlar tam olarak anlaşılmıştır.

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 15.06.2012 tarihinde Hale tarafından, Medeniyetler ve Ãœlkeler Tarihi Ansiklopedisi bölümünde paylaşılmıştır ve 321 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 0 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Tarihi Gizemler | Proto-Elam Yazısı - Zaman: İÖ 3050-2900 - Mekân: İran orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...