Vergi Nedir? | Vergilerin Kökeni Ve Amaçları – Verginin Kaynakları Ve Toplanması – Vergiler Ve Toplum – Uluslararası Ticaret Ve Vergiler
Hale - 29 Şubat 2012 Genel Kültür Konuları 0 0 Okunma : 3146
İçerik Hakkında Bilgi
- Bu içerik 05.05.2009 tarihinde Hale tarafından, Genel Kültür Konuları ve Genel Anlatımlar bölümünde paylaşılmıştır ve 2434 kez okunmuştur.
Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum
İçerik ve Kategori Araçları
- Kategoriye Abone Ol
- Makalenin Çıktısını Al
- Makaleye Yorum ekle
- Son Güncellenme Tarihi: 21 Åžubat 2012, Salı 08:17
Vergi
Vergiler, devletlerin en önemli gelir kayÂnağıdır. Vergiler hükümetler tarafından, yasaları ve kuralları uygulamak, savunma hizÂmetlerini yerine getirmek, yollar, okullar, hastaneler yapmak ve genel olarak ülkeyi ya da yerel topluluÄŸu yönetmek için yapılan harcamaları karşılamak üzere toplanır. VergiÂler doÄŸrudan merkezi devlete ya da yerel yönetimlere ödenebilir.
Günümüzde vergiler para ile ödenmekteÂdir. Ama geçmiÅŸte sık sık mal ya da hizmet olarak ödendiÄŸi de olurdu. ÖrneÄŸin çiftçileÂrin, ürünlerinin bir bölümünü devlete vermeÂleri genel bir uygulamaydı. Öteki vergi yüÂkümlüleri birkaç haftalığına orduya katılabilir ya da yeni yol ve bina yapımında devlet için ücretsiz çalışabilirlerdi. Böylece, vergilerini parayla deÄŸil, hizmet ederek öderlerdi.
DeÄŸiÅŸik ülkelerde insanların ödedikleri verÂgiler arasında oldukça büyük farklar vardır. 1980’lerin sonunda toplam vergi gelirleri Ä°sÂveç’te ulusal gelirin yaklaşık yüzde 45’ine ulaÅŸmışken, bu oran Ä°ngiltere’de yüzde 38, ABD’de yüzde 18, Japonya’da yüzde 26, Türkiye’de ise yüzde 15 olmuÅŸtur. Oranlar arasındaki bu büyük farklılığın nedeni, devleÂtin mal ve hizmet saÄŸlanmadaki payının ülkeÂden ülkeye deÄŸiÅŸmesidir. ÖrneÄŸin, bazı ülkeÂlerde devlet parasız eÄŸitim saÄŸlarken, bazılaÂrında eÄŸitim paralıdır. Ayrıca, her devletin yaÅŸlılara, hastalara, sakatlara ve iÅŸsizlere yapÂtığı ödemeler de farklıdır. Transfer ödemeleri olarak adlandırılan bu ödemelerle vergi yüÂkümlülerinden alınan paralar gereksinimi olan toplum üyelerine aktarılır.
Bazı devletler, eÄŸitim ve saÄŸlık hizmetlerini de içerecek biçimde, tüm mal ve hizmetlerin saÄŸlanmasını özel sektöre bırakmayı yeÄŸler. Özel ÅŸirketler bu hizmetleri para karşılığında saÄŸlar. Aynı zamanda, hastalık ya da bir kaza sonucu tıbbi bakım için gerekli parayı ya da çalışılmayan sürede ücretlerin ödemesini saÄŸÂlayan özel sigorta ÅŸirketleri de vardır. ÇoÄŸunÂlukla bu mallar, hizmetler ve transfer ödemeÂleri devletin ve özel sektörün her ikisince de karşılanır. Böylece, bir ülkede devlet okulları ile özel okullar ve devletten alınan emekli aylığı ile özel sektörden alınan emekli aylığı birlikte bulunabilmektedir.
Vergilerin Kökeni ve Amaçları
Vergi koymanın nedenleri zaman içinde deÂÄŸiÅŸmiÅŸtir. Eski dönemlerde, halktan vergi almanın baÅŸlıca nedeni savaÅŸların ve hükümÂdarın giderlerini karşılamaktı. Ãœlkeler büyüÂyüp imparatorluklar geliÅŸtikçe, yönetim ve denetim için de para gerekir oldu. Aynı dönemde, yönetimler kamu yapılan da yapÂtırmaya baÅŸladılar. Bu yapıların bir bölümü yalnızca hükümdarın gücünü göstermekle kalmıyor, dinsel bir anlam da taşıyordu. Bunların en iyi örneklerinden biri de Mısır Piramitleri’dir. Roma amfitiyatroları ve hamamları gibi baÅŸka bazı yapılar ise halkın kullanımına açıktı. Günümüzde, vergi gelirleÂrinin genel olarak, halkın yararlandığı hizmetÂlere harcanması olaÄŸan bir uygulamadır.
Öte yandan, hükümetler ulusal gelirin biÂreyler arasında bölüşümü yani gelir dağılımı ile de ilgilidir. Vergileme ile saÄŸlanan gelir, bir grup insandan (genellikle, varlıklılardan) bir baÅŸka gruba (genellikle, geliri az olanlara) gelir aktarımında kullanılır. Yardıma gereksinimi olan insanlara yapılan ödemelerin ilk örneÄŸi, Ä°ngiltere’de Kraliçe Elizabeth döneminde (1558–1603) çıkanları Yoksullara” Yardım Yasası’dır. Daha sonraları, 1889’da ilk olarak Almanya bütün işçileri kapsayan bir emeklilik tasarısı hazırlamıştır.
Vergilemenin bir baÅŸka amacı da, “lüks” olarak deÄŸerlendirilen belirli mallar üzerine yüksek vergiler koyarak ek kaynak saÄŸlamakÂtır. ÖrneÄŸin, bazı ülkeler alkollü içkilerden ve sigaradan yüksek vergi alır. Sigara ve alkollü içki fiyatım yükselten bu vergiler, aynı zaÂmanda, insanların saÄŸlığa zararlı bu malları daha az satın almasını saÄŸlar. Ama bu tip vergilerden, alım gücü yüksek olan varlıklı kiÅŸilerden çok yoksullar etkilenir.
Verginin Kaynakları ve Toplanması
Vergiler çok çeÅŸitli kaynaklardan toplanabiÂlir. Bazı durumlarda, toplanan vergilerle bu vergilerin kullanım yerleri arasında doÄŸrudan bir baÄŸ vardır. ÖrneÄŸin, ABD’nin bazı eyaletÂlerinde, motorlu taşıtların benzin ve motorin gibi yakıtlarından alman vergiler yeni yolların yapımında kullanılmak üzere ayrılır ya da “tahsis” edilir. Türkiye’de de ÅŸirketler, ödeÂdikleri Kurumlar Vergisi’ne ek olarak, bu verginin belirli bir yüzdesini Savunma SanayiÂini Destekleme Fonu için öderler. Bu fonda biriken kaynaklar savunma sanayisini geliÅŸtirÂmek için kullanılır. Ama vergiler genellikle merkezi bir fonda toplanır ve hükümet bu fonu uygun bulduÄŸu biçimde dağıtır. Bazı ülkelerde, verginin türüne ve tutarına iliÅŸkin kararlar hükümet tarafından yılda bir kez, bütçeyle birlikte açıklanır.
Vergi miktarını belirlemek için temel alıÂnan gelir, genel olarak vergi matrahı ya da yalnızca matrah olarak adlandırılır. Matraha göre vergilendirmenin en yaygın uygulama alanı, maaÅŸ, ücret ve kârları kapsayan kiÅŸi ve ÅŸirket gelirleridir. Gelirden alınan vergilerle saÄŸlanan para miktarı ülkeden ülkeye deÄŸiÅŸir. ÖrneÄŸin, 1981’de kiÅŸisel gelir vergisinin topÂlam vergi gelirleri içindeki payı Yeni Zelanda’ da yüzde 60 iken Fransa’da yüzde 15’in altınÂda kalmıştır.
Birçok ülkede kiÅŸisel gelirin vergilendirile-bilmesi için belirli bir düzeye ulaÅŸmış olması, yani bireylerin belirli bir miktarın üzerinde gelir elde etmeleri gereklidir. Bu miktar kiÅŸinin ailesinin büyüklüğüne göre deÄŸiÅŸebilÂmektedir. Belirlenen miktarın üzerinde kalan gelirlerden vergi alınır ve genellikle, bireyin geliri arttıkça daha fazla vergi ödemesini saÄŸlayacak biçimde deÄŸiÅŸen oranlı bir vergi sistemi uygulanır. Böylece, yıllık kazancı yükÂsek olan bir kiÅŸi gelirinin yansından çoÄŸunu vergi olarak öderken, düşük kazançlı biri yalnızca dörtte birini ödeyebilir. Bu sistem, artan oranlı vergi sistemi olarak bilinir.
Birçok ülkede servet de bir vergi matrahıÂdır. Servet üzerinden alınan vergiler çok çeÅŸitli olmakla birlikte, genel olarak, bireyleÂrin malvarlıklarını vergilendirmeyi amaçlar. Bu vergi bir ev, arsa, antika eÅŸyalar, tahvil ve hisse senedi gibi deÄŸerli malları kapsayabilir. Servet vergisinin ilginç tarihi örneklerinden biri de Ä°ngiltere’de 1696–1851 arasında uyguÂlanan “Pencere Vergisi”dir. Buna göre, evinÂde 10’dan fazla pencere bulunan kiÅŸiler vergiÂlendirilirdi. Bu nedenle, bugün hâlâ bazı eski Ä°ngiliz evlerinde görüldüğü gibi pencereler tuÄŸla ile örülmüştür. Türkiye’de de II. Dünya Savaşı sırasında 1942–44 arasında uygulanan Varlık Vergisi, yalnız bir kez alınan olaÄŸanüsÂtü bir servet vergisidir. SavaÅŸ nedeniyle ortaÂya çıkan karaborsa ve stokçuluk toptancı tüccarların ve büyük çiftçilerin servetlerinde büyük artışlara neden olmuÅŸtu. Varlık Vergisi bu vergilendirilmemiÅŸ servetlerden vergi alaÂbilmek amacıyla çıkarıldı. Vergisini 30 gün içinde ödemeyen kiÅŸiler için tutuklanma, çaÂlışma kamplarına gönderilme gibi cezalar öngörülmüştü.
Servet aktanım da vergilendirilebilir. VerÂgilendirilen bu servetin konusu deÄŸerli armaÂÄŸanlar ya da ana baba öldüğünde çocuklarına kalan para olabilir. Türkiye’de Veraset ve Ä°ntikal Vergisi miras üzerinden alınan vergileÂre bir örnektir.
Bir baÅŸka servet vergisi türü de, bir kiÅŸinin malvarlığındaki deÄŸer artışı üzerinden alınan vergidir. ÖrneÄŸin, çiftlik topraklarını konut yapımında kullanılmak üzere satan bir kimse toprak deÄŸerinin önemli ölçüde arttığım göreÂcektir. Bazı ülkelerde, bu durumdaki kiÅŸi deÄŸer artışı üzerinden bir vergi öder. Türkiye’ de yerel yönetimler yaptıkları hizmetler karşıÂlığında gayrimenkul deÄŸerlerindeki artışı verÂgilendirmek amacıyla “ÅŸerefiye” denen bir vergi toplar. Bu vergiye çoÄŸunlukla sermaye kazançları vergisi denir.
Mal ve hizmetler de ayrı bir vergi konusuÂdur. Bunlardan alınan vergilere dolaylı vergiÂler adı verilir. Bir kiÅŸinin gelirinden ya da bir ÅŸirketin kârından alınan vergiler doÄŸrudan vergi toplayıcısına ödenirken, satın alınan mallar üzerindeki vergiler, daha sonra bunu vergi dairelerine aktaran dükkân ya da maÄŸaÂza sahibine ödenir. Dolayısıyla bu vergi yalÂnızca söz konusu mal satın alındığında ödenir. Mal ve hizmetlerin satışı üzerinden alınan bu vergilere satış vergisi de denmektedir. Satış vergilerinde, genellikle malın deÄŸerinin belirli bir yüzdesi kadar vergi fiyata eklenir. Avrupa Ekonomik TopluluÄŸu’na üye ülkelerde ve Türkiye’de uygulanan katma deÄŸer vergisi (KDV) dolaylı vergilerin en önemlilerindendir. Bir baÅŸka dolaylı vergi de, tütün, alkollü içkiler ve petrol gibi bazı mallara uygulanan özel tüketim vergisi’dir. Bu vergi türünde, genellikle bir birim mal başına belirli bir miktar vergi konur.
Mallar üzerinden alınan vergiler tarihte birçok kez toplumsal tedirginliklere neden olmuÅŸtur. ÖrneÄŸin, 18. yüzyılda Fransa’da tuzdan alınmaya baÅŸlanan vergi Fransız Devrimi’ni hazırlayan nedenlerden biriydi. DoÂlaylı vergilere iliÅŸkin bir baÅŸka önemli sorun da, yöneticilerin yeterli geliri saÄŸlamak için, halkın satın almak zorunda olduÄŸu malları vergilemeleridir. Herkesin kullanmak zorunÂda olduÄŸu mallardan vergi almak, zenginlerinkine oranla, yoksulların gelirinin daha büyük bir bölümünü vergilendirmek demekÂtir. Bu tür vergiler azalan oranlı vergi etkisi yapar, çünkü bu vergilerin gelir içindeki oranı, gelir düzeyi yükseldikçe azalır. Bu da, günümüzde geçerli olan, vergi yükünün kiÅŸiÂlerin ödeme gücüyle orantılı olması, yani eÅŸitlik ilkesiyle çeliÅŸir.
Uluslararası Ticaret ve Vergiler
Ãœlkeler arasındaki ticaret de bir vergi konuÂsudur. Bu vergiler genellikle gümrük vergisi olarak adlandırılır. Gümrük vergisi, bir ülkeÂye dışarıdan getirilen mallardan alınan vergiÂdir. Bu vergiler yalnızca gelir saÄŸlamak amaÂcıyla deÄŸil, aynı zamanda ülke sanayisini, yabancı mallara bir engel ya da bir gümrük duvarı koyarak, dış rekabetten korumak için de kullanılır. Böylece dışarıdan alınan mallaÂrın fiyatı yükseltilir ve tüketicilerin yerli malları yeÄŸlemesi saÄŸlanır.
Hükümetin dışalıma koyduÄŸu sınırlamalar korumacılık olarak bilinir. Bunun tersi, yani ülkeler arasındaki ticarette hiçbir engel buÂlunmaması serbest ticarettir. Bazen bir grup ülke kendi arasında gümrük birliÄŸi oluÅŸturur. Birlik içindeki ülkeler aralaÂrındaki ticaretten vergi almaz, ama baÅŸka ülkelerden alınan mallara ortak bir gümrük vergisi oranı uygular. Avrupa Ekonomik TopluluÄŸu (AET), Batı Avrupa ülkeleriÂnin oluÅŸturduÄŸu bir gümrük birliÄŸidir (bak. Avrupa Topluluklari). 1989’da ABD ve KaÂnada da karşılıklı olarak gümrük vergilerini kaldırmaya ve bir serbest ticaret bölgesi oluÅŸturmaya karar verdiler. Gümrük vergileri ilk baÅŸlarda yalnızca hükümetlere gelir saÄŸlaÂmak amacıyla konmuÅŸtur. Bu amaç hâlâ önemlidir, ama günümüzde ülke sanayisini dış rekabete karşı koruma kaygısı ön plana çıkmıştır.
Gümrük vergileri ilk kez Ä°ngiltere’de, Sak-sonlar döneminde uygulanmıştır. Önceleri, gemi yükünün bir bölümü krala ayrılırdı. Daha sonra ödemelerini, “gümrük vergisi” adı altında para ile yapmalarına izin verildi. Kral I. Edward’ın döneminde (1272–1307) bu sistem iyice yerleÅŸti. OrtaçaÄŸda krallar borç aldıkları kiÅŸilere, bu borcu karşılamak üzere gümrük vergilerini toplama yetkisi vermeye baÅŸladılar. Bu uygulama, 1671’de günümüzdekilere benzer gümrük hizmetleri uygulamaÂsını getiren II. Charles dönemine kadar sürdü.
Bir gemi, kamyon ya da uçak bir ülkeden bir baÅŸka ülkeye ulaÅŸtığında, aracın sürücüsü getirdiÄŸi yükün bir listesini gümrük görevlileÂrine vermek zorundadır. Daha sonra, malları bekleyen tüccarlar gümrük dairesine giderek borçları olan vergiyi öderler. Ä°ÅŸlemler tamamÂlandığında gümrük görevlisi malları inceler ve tüccara teslim eder. Gümrük görevlilerinin saklı ya da kaçak bir mal olup olmadığım araÅŸtırma yetkileri vardır.
Bir ülkeden baÅŸka bir ülkeye gelen yolcular da gümrükten geçmek zorundadır. YetiÅŸkinÂlerin yanlarında belirli miktarlarda tütün, alkollü içki ve hediyelik eÅŸyayı vergi ödemeÂden gümrükten geçirmelerine izin verilmekteÂdir. Yolcuların gümrük memuruna yanlarında ne bulunduÄŸunu bildirmeleri zorunludur. GöÂrevlinin, onları durdurma, üstlerini ve bagajlarını arama yetkisi vardır. EÄŸer bildirilmesi gereken saklı bir ÅŸey bulursa, buna el koyar. Önemli bir suç söz konusuysa, yolcular para ya da hapis cezasına çarptırılabilir.
Gümrük vergileri ticarete engel oluÅŸturÂduktan için zaman zaman ülkeler arasında anlaÅŸmazlıklara yol açmıştır. ÖrneÄŸin, 1773’te Boston Çay Partisi’ne yol açan olay, Ä°ngiltere’nin Amerikan kolonilerine sattığı çaya koyduÂÄŸu vergiydi. Yerli kılığına girmiÅŸ bir grup kolonici Boston limanındaki bir Ä°ngiliz gemiÂsine çıkarak, kolonilere gidecek çayı limana dökmüştü. Bu, Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nı baÅŸlatan olaylardan biridir.
Vergiler ve Toplum
Vergiler her ne kadar sık sık önemli sorunlaÂra, hatta toplumsal tedirginliklere yol açmışlarsa da, hükümetler genellikle vergilerin herkes için adaletli olmasına çalışırlar. VergiÂler kolay anlaşılmalı, vergi toplama maliyeti düşük ve vergi kaçırmak güç olmalıdır. GünüÂmüzde hükümetler, vergilerini ödemekten kaçınan kiÅŸi ya da ÅŸirketleri saptamak için vergi denetim görevlileri çalıştırır.
Birçok insan ödenmesi gereken vergilerden rahatsız olur, ama vergiler olmasaydı yurttaÅŸÂların devletin saÄŸladığı birçok mal ve hizmetÂten yoksun kalacakları unutulmamalıdır. GeÂnellikle, devlet harcamaları çok düşük, vergiÂlerse çok yüksek bulunur. Oysa vergi ödemeÂden hizmetlerden yararlanmak olanaklı deÂÄŸildir.
Bakınız, Vergi Çeşitleri
Varlık Vergisi
Konut Edindirme Yardımı – KEY
Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum
Bu içerik 05.05.2009 tarihinde Hale tarafından, Genel Kültür Konuları ve Genel Anlatımlar bölümünde paylaşılmıştır ve 2434 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 1 adet mesaj daha bulunmaktadır.
Vergi Nedir? | Vergilerin Kökeni Ve Amaçları - Verginin Kaynakları Ve Toplanması - Vergiler Ve Toplum - Uluslararası Ticaret Ve Vergiler orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...