Tarihi Gizemler | Etrüsk Alfabesi – Zaman: İÖ 8 ile 1. Yüzyıllar – Mekân: Ä°talya

Tarihi Gizemler

Etrüsk Alfabesi

Zaman: İÖ 8 ile 1. yüzyıllar
Mekân: İtalya

Kültürlü halkın yüzde doksanı bugün bile Etrüsk yazısının çözülmesinin imkânsız olduğunu bilir. Bu inanç basında yankı bulur ve ders kitaplarının çoğunda da tekrarlanır. Üstelik bu fikrin modasının geceli iki yüz yıl olduğu halde. MASSIMO PALLOTTINO, 1975

Etruria Bölgesi

Etrüskler’in ve anayurtları Etruria’nın (kuzeyde Arno, güneyde Tiber ırmakları arasında, günümüzde Toskana), Roma çaÄŸlarından beri Avrupalılar’ın hayallerinde özel bir yeri vardır. Rönesans’ta Toskana grandükü Cosimo de’Medici, biyografisinin yazarı olan Vasari tarafından, eski hükümdarın Chiusi’de sözde mezarının keÅŸfinden sonra Etrüsk kralı Lars Porsenna olarak nitelenmiÅŸti. 20. yüzyılda D. H. Lawrence da son ÅŸiirlerine Etrüsk mezarlarına giriÅŸin görüntülerini eklemiÅŸti. “Bir meÅŸale verin bana!/ Bu çiçeÄŸin mavi çatallı meÅŸalesiyle/ ineyim karanlık merdivenlerden… Persephone’nin ardından.”

Dil tarihi açısından Etrüskler’in büyük önem taşıdıkları ve sonsuz bir ilgi kaynağı oldukları kuÅŸkusuzdur. Etrüskler alfabeyi Yunanlılar’dan (büyük olasılıkla Khalkidikia alfabesinden) alıp deÄŸiÅŸiklikler yaparak Romalılar’a geçirmiÅŸler, Romalılar da Avrupa’nın tümüne yaymışlardır.

Ancak konuÅŸma dilleri ortadan kalkmış olduÄŸu için kitabelerindeki yazılardan anlayabildiÄŸimiz kadarıyla bunun Avrupa’nın diÄŸer hiçbir diline benzemediÄŸini söyleyebiliriz. Etrüskler’in rakamlar için kullandıkları kelimeleri Latince, Yunanca ve Sanskrit karşılıkları ile kıyaslayınca Etrüsk dilinin bir Hint-Avrupa dili olmadığı kolayca görülür:

Etrüskler alfabeyi Ä°talya’ya ÎÖ 775 tarihinde Pithekoussai’ye (günümüzde Ischia) yerleÅŸen Yunan kolonicilerden öğrenmiÅŸlerdir. Bunlar harfleri “model” alfabeler biçiminde yazmışlardır. Bu alfabeler pek çok yerde pek çok nesnenin üzerinde bulunduÄŸundan pek gözde olmuÅŸ olmalı. Uygulamada Etrüsk dili b, d, g gibi sesli duraklama ve o gibi sesli harf simgelerine gerek duymadığından harflerin tümü kullanılmamıştır.

Bilinen Etrüsk dilinde yazılmış kitabelerin sayısı 13.000 ise de, bunlardan 4000’i parça ya da grafitti halindedir ve kalan 9000’inin çoÄŸu da yalnızca baba adını, kimi zaman ana adım, ölenin soyadı ve eÄŸer kadınsa belki de kocasının adı ve çocuklarının sayısını gösteren mezar taÅŸlarıdır.

Bunları okumakta bir güçlük yoktur. 18. yüzyıl ya da daha öncesinden bu yana harflerin fonetik değerleri ikame edilerek söz konusu okuma yapılabilmektedir. Ancak bu iş, bir dili yalnızca mezar taşlarını okuyarak öğrenmeye çalışmaktan farksızdır.

(Solda) Pyrgi altın levhaları, İÖ yaklaşık 500. Soldaki levha Fenike, saÄŸdaki Etrüsk/Yunan yazısıyla yazılmıştır. (SaÄŸda) Horoz biçimli bir Etrüsk vazo ya da mürekkep hokkası, İÖ yaklaşık 600. Ãœzerinde Yunan alfabesinden alınan “model” bir alfabenin harfleri kazınmıştır.

Burada eksik olan, iki dilli ve baÅŸka bir konu içeren bir metindir. 1964’te Caere Limanı (bugünkü Cerveteri) olan Pyrgi’de üç altın tablet bulunmuÅŸtur ve bunlar Etrüsk metinlerinin en önemli iki dilli yazısıdır. Tabletlerden biri Fenike, diÄŸer ikisi Etrüsk dilinde yazılmıştır. Etrüsk dilindeki en uzun metinde 36 ya da 37 kelime vardır, ancak Fenike ve Etrüsk dilindeki metinler birbirlerinin tam çevirisi deÄŸildir: Pyrgi tabletleri tam deÄŸil “yarı-çift-dilli” metinlerdir, ikisinde de aynı olay anlatılır:

Hükümdar Thefarie Velianas hükümdarlığının üçüncü yılında Etrüsk tanrıçası Uni ile özdeÅŸleÅŸtirilen Fenike tanrıçası Astarte’nin (ya da Ä°ÅŸtar’ın) bir tapınağını açmaktadır. Ancak iki metinde bu olay, çok farklı biçimlerde anlatılmaktadır.

Sonuçta Pyrgi tabletlerinden öğrenilen tek yeni Etrüsk kelimesi “üç” anlamına gelen “ci” olmuÅŸtur. 1990’larda keÅŸfedilen en son kitabe olan Tabula Cortonensis için de aynı ÅŸey geçerlidir: 200 kelimelik bu levhanın çoÄŸu adlardan oluÅŸmaktadır (Laris Celatina Lausa gibi): Buradan çıkan tek yeni kelime de “göl” karşılığı olandır.

Bu nedenle Etrüsk yazısı bir sır olmamakla birlikte Etrüsk dili gerçek bir muammadır. Etrüsk sanatı ve Latince kitabeler gibi diğer çözüm araçlarına rağmen Etrüsk dilinde bildiğimiz kelimelerin sayısı henüz 250 kadardır ve bunların hepsinin anlamlarından da emin değiliz. Kitabelerin konularının kısıtlı olması nedeniyle gramer bilgimiz de sınırlıdır ve Etrüsk edebiyatı günümüze kadar kalmadığından sözdizimi hakkında da çok az şey bilmekteyiz.

Etrüskler’le yakın iliÅŸkisi olan Romalılar da Etrüsk dili ve edebiyatı konusunda hiçbir bilgi aktarmamışlardır. Oysa Etrüsk dili, Etrüsk uygarlığının parlak döneminden sonra da Roma’daki aileler tarafından konuÅŸuluyor ya da en azından biliniyor olmalıydı. Bunlar, Etrüskler’in hâlâ çözülmemiÅŸ yönlerini gösterse de zamanla her unsur hakkındaki bilgimiz artmaktadır.

Yunanlılar alfabe ilkesini Fenikeliler’den almışlar, sonra Etrüskler’e vermiÅŸler, onlar da harfleri deÄŸiÅŸtirmiÅŸlerdir.

Bakınız, Etrüskler – Etrüsk Uygarlığı | Roma Tarihinin En Gizemli Halkı Etrüskler – Etrüsklerin Ä°nançları – Etrüsk Sanatı

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 12.06.2012 tarihinde Hale tarafından, Medeniyetler ve Ãœlkeler Tarihi Ansiklopedisi bölümünde paylaşılmıştır ve 112 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 0 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Tarihi Gizemler | Etrüsk Alfabesi - Zaman: İÖ 8 ile 1. Yüzyıllar - Mekân: İtalya orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...