Tanzimat Dönemi GazeteciliÄŸi | Tanzimat GazeteciliÄŸi – Takvim-i Vekâyi – Ceride-i Havadis – Tercüman-ı Ahval – Tasvir-i Efkâr – Ayine-i Vatan

Tanzimat Dönemi Gazeteciliği

TANZİMAT GAZETECİLİĞİ

Bu dönemde edebiyatımıza giren yeni türlerin içinde diğerlerine nazaran gazeteciliğin önemi büyüktür.

Çünkü; makale fıkra haber röportaj sohbet mülakat anı geziÅŸiir inceleme vb. Pek çok türün geliÅŸmesinde ve yaygınlaÅŸmasında gazetenin payı büyüktür. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ifade ettiÄŸi üzre ?bu devirde gazete hemen tüm yeniliÄŸi idare eder.? Gazete her gün bir toplumdan bir sorun üzerinde fikir ve görüşe sahip ikinci bir toplum çıkarabilecek kudrette bir çözümleme ve birleÅŸtirme organıdır. Gazetenin diÄŸer toplumlara göre bizde farklı bir yere sahiptir. Tanpınar’ın da dediÄŸi gibi ?hiçbir yerde gazete bizdeki role benzer bir rol oynamamıştır. (…) bütün iÅŸaretler ondan gelir. Kalabalık onun etrafında kurulur. Okumayı o yazar. Mekteplerin uzak bir gelecek için hazırladığı ocağı o tutuÅŸturur.

Gazete sayfaları her gün milyonlarca kişinin beraber toplanıp beraber düşündükleri konuştukları bir toplantı meydanı gibidir.

Demokratik toplumların hayatında en önemli rolü fikirler oynamaktadır.Fikir özgürlüğününün olduğu her yerde kişiler çeşitli olanak ve araçlardan faydalanarak fikirlerini savunmak isterler. İşte bu araçların en önemlisi ve etkilisi gazetedir. Gazete: dünyadaki bütün olup biten olayları günü gününe halka bildiren haberleri kendi görüşü ile yorumlayan ufkumuzu her türlü bilgiler vererek genişleten düşüncelerimizi aydınlığa götüren basılmış kağıtlar topluluğudur. Tanzimat gazeteciliği ise halkın görüşünün yanı sıra edebiyatı da değiştirir. Bu gazeteleri okuyanlar batıdaki yeni dünya görüşü ile karşılaşırlar.özellikle dergilerin çıkışı gazetelerden sonra geldiği için edebiyatla ilgili ilk yazılar gazetelerde yaynlanır.

C) TANZİMAT DÖNEMİNDE ÇIKARILAN GAZETELER

I-TAKVİM-İ VEKÂYİ ( 1831)

Toplumlarda gazetenin iki önemli görevi vardır. Ä°ktidarın bildirdiklerini halka iletmek ve halkı siyasi güncel olaylar hakkında bilgilendirmek. 1826 yılında Yeniçeri Ocağını kaldıran ve devlet yönetiminde reform hareketlerine giriÅŸen II. Mahmut’un bu geliÅŸmelere paralel olarak 1831 de Takvim-i Vekayinin Osmanlıca ilk resmi gazete sıfatı ile çıkması tesadüf olamaz. 1830 yıllar II.Mahmut’un iktidarı merkezleÅŸtirmeyi amaçladığı bir dönemdir. PadiÅŸah reformlarının gerçekleÅŸmesinde siyasi basın gücünün farkındadır. Yurt içinde kamoyu oluÅŸturmayı hedeflediÄŸi kadar imparatorluktaki reform ve deÄŸiÅŸileri batı dünyasına duyurma arzusu içinde Arapça ErmeniceFarsça Fransızca ve Rumca baskılarıda yayımlanmıştır. Ayrıca Mısır ‘da Kavalalı Mehmet Ali PaÅŸa’nın teÅŸebbüsü ile 1831 de Takvim-i Mısriyye yayımlanmıştır. Osmanlı Devletine karşı etkin bir propaganda aracı olarak kullanılmıştır. Takvim-i Vakayi haftalık olarak yayınlanan bir gazetedir. Resmi ilanların yanı sıra iç ve dış geliÅŸmelere iliÅŸkin haberler yer almaktaydı. Resmi bir gazete olmasından dolayı makale içerikleri devletin görüşleri doÄŸrultusundaydı. 1860’tan sonra sadece resmi duyurular ve kabul edilen yasa metinleri yayınlanır oldu. II.Abdülhamit devrinin büyük bir kısmında yayınlanmasına karşın 1878 yılından 1891 yılına kadar yayınlanmadı. 1892 de yeniden yayın hayatı durdu. 1908 de Jön Türk Ä°htilali sırasında yenıden yayınlandı. Türkiye Cumhuriyeti döneminde onun yerini Resmi Gazete almıştır.

II-CERÄ°DE-Ä° HAVADÄ°S( 1840)

Ceride-İ Havadis Türk basın tarihinin ilk özel türkçe gazetesi olarak kabul edilir ancak devletten yardım alması yarı resmi bir yapı doğurmuştur. William Churchill adında bir ingiliz tarafından 1840 yılında çıkarılmaya başlanmıştır. sadece haber içerikli olan gazete ilk yayınlandığı günlerde hiç ilgi görmemiş ilk üç sayı bedava dağıtılmıştır. gazete haftalık olarak çıkarılmaya başlanmış ardından on günde bir çıkarılması kararlaştırılmıştır. ardından William Churchill siyasi nüfuz kullanarak devletten ayda 2500 kuruşluk yardım almayı başarmıştır. gazetede dış ülkelerden muhabirleri vasıtasıyla dış haberlere yer verilmiştir. bu özelliği nedeniyle gazete seçkin zümre tarafından takip edilmiştir. gazeteye iskenderiye?den haber gönderen bir muhabir türk basın tarihinin ilk muhabiri sayılmaktadır. Gazetenin diğer bir özelliği ilanlara yer vermesidir. ilk ölüm ilanları bu gazetede yer almıştır. 1854 Kırım savaşına gazete savaş muhabirlerini göndermiştir gazete 1864 yılında 1212 sayıyı geride bırakarak kapanmıştır.

III- TERCÃœMAN-I AHVAL(1860)

Tercüman-ı Ahvâl Ä°stanbul’da 1860-1866 arasında yayımlanan ilk özel Türkçe gazetedir. Bu gazete hem gazetecilik hem de edebiyat yönünden tam bir dönüm noktası olmuÅŸtur. Sosyal ve siyasal olayların yoÄŸunluk arzettiÄŸi halk tarafından merak ve heyecanla izlenen olaylar bu gazetede yayınlanmıştır.Bir övgü gazetesi deÄŸil düşünceve tartışma gazetesi olmuÅŸfertlerin düşünce ve kanatlarını açığa vurulmasına katkı saÄŸlamış imtiyazlı baÅŸ yazı geleneÄŸi ilk bu gazetede baÅŸlamış tefrika ve tartışmalar haberi ön plana çıkaran araÅŸtırmalar eÄŸitim sisteminin aksaklıkları ve siyasi elaÅŸtiri örnekleri yine ilk bu gazetede yer almıştır 22 Ekim 1860’ta Agah Efendi tarafından çıkarıldı. Önceleri pazar günleri çıkan gazete 22 Nisan 1861’deki 25. sayısıyla birlikte haftada üç gün yayımlanmaya baÅŸladı. Gazete zamanla Ceride-i Havadis gazetesiyle rekabet edebilmek için yayınını beÅŸ güne çıkardı. Bahçekapı’da bir matbaada basılan gazete matbaanın altındaki bir tütüncü dükkanından satılıyordu.

Åžinasi Ahmed Vefik PaÅŸa Ziya PaÅŸa Refik Bey’in sık sık bu gazetede yazıları yer aldı. Bu yazılarda Osmanlı toplumunun geri kalma nedenleri ve ülkede olup bitenler tartışılıyordu.Ayrıca edebi eserlerin de yayımlandığı gazetede batılı anlamda ilk Türkçe oyun olan Åžinasi’nin Åžair Evlenmesi de (1860) dizi olarak yayınlamıştı.

Gazete Ziya PaÅŸa’nın kaleme aldığı sanılan ve eÄŸitim sistemine sert eleÅŸtirilerde bulunan bir yazı yüzünden Mayıs 1861’de iki hafta süreyle kapatıldı. Bu olay Türk basınında yayın durdurmanın ilk örneÄŸi oldu. 792 sayı yayımlanan Tercüman-ı Ahval 11 Mart 1866’da yayınına son verdi.

NOT: Mukaddemesi ilk makale özelliği taşır.

IV- TASVİR-İ EFKÂR( 1862)
Tercüman-ı Ahvalin açtığı yolda çok emek ve titizlikle yayın hayatına giren daha ileri bir adam atan (Tasvir-i Efkar) olmuştur. Şinasi?nin kalemiyle özgürlük düşüncesini yayması bakımından bu gazetenin Türk basın tarihinde çok önemli bir yeri vardır. O dönemin en özlü ve kültürlü yazıları onun kaleminden çıkmıştır.

İlk sayıdaki giriş bölümünde gazetenin amacının haber ulaştırmak halkın kendi yaraları düşünmeyi kendi sorunları üzerinde durmayı öğretmek olduğu belirtilmiş bulunmaktadır. padişahın tahta çıkış ve doğum günlerinde övgüler koymayı reddeden Şinasi parlamenter sistemi savunmuş bu konuyla ilgili olarak Avrupa Basınından çeviriler yayınlanmıştır.

Şinasi?ye göre gazete bilimin ve eğitimin gelişmesi sorunları ele alacak ve halkın anlayacağı dille yayınlanacaktır. bu amaçla yayın ve eğitimle ilgili haberlere önem vermiş hatta bunlarla ilgili ilanları parasız basmıştır.Tasvir-i Efkar haftada iki gün çıkıyordu. Gazete iç ve dış haberler için ayrı ayrı sütunlar ayırmış ve bunlar ??Havadis-i Dahiliye ve ??Havadis-i Hariciye?? diye süslü başlıklarla verilmiştir. Şinasi kamuoyu düşünce özgürlüğü gibi konularda uyarıcı başyazılar yazıyordu.

.Gazeteyi üç yıla yakın bir süre Şinasi çıkardı.O sıralarda bir arkadaşının tutuklanmasından tedirgin olan Şinasi1865 İlk baharında Paris?e kaçtı.Fazıl Mustafa Paşanın kendisini bu yolda desteklemiş olduğu öne sürülür.

Åžinasi?nin ayrılışından sonra gazetenin başına Namık Kemalin geçtiÄŸini görüyoruz. Åžinasi?nin etkisi altında kalan Namık Kemal daha 25 yaşında iken baÅŸyazı yazmaya baÅŸladı. Yazılarında özgürlük konularına deÄŸiniyor ve aydın çevrelerde geniÅŸ yankılar uyandırıyordu. 1867de çıkan ??Åžark meÅŸalesi ?? baÅŸlıklı bir yazı dizisi üzerine Namık Kemal in gazeteciliÄŸi yasak deÄŸildi. Bunun üzerine Namık Kemal de Avrupa ya kaçtı ve gazetenin yönetimi Recaizade Mahmut Ekrem’e kaldı. . Tasvir-i Efkar 835 sayı yayınlanmıştır.Tasviri Efkarın eÄŸitim ve edebiyat alanlarında yepyeni bir yaklaşım oluÅŸturduÄŸu da kabul edilir. Halk dilini ön plana çıkarması sade anlatım ve keskin fikirli stili gazetesine izin için yaptığı baÅŸvurusundaki olabildiÄŸince Türkçe anlatım ilgisine sadık kaldığını gösterir. Okuyucu mektuplarına ve fikirlerine sütunlarını açmıştır. Arap harfleriyle dizgiyi kolaylaÅŸtırmak için dizgi kasasındaki harf sayısını 112 ye indirmiÅŸtir.

V-AYÄ°NE-Ä° VATAN (1866)

Ayine-i VatanEğribozlu Mehmed Arif Bey?in gazetesi 1866?da çıkmıştır.İlk resimli gazetedir. Kapatıldıktan sonra İstanbul adıyla yeniden çıkmıştır.

VI- MUHBÄ°R GAZETESÄ° (1866)

Kurucusu Ali Suavi?dir..Hükümeti sert bir dille eleştirdiğindinden gazete kapanmıştır. Yurt dışında çıkan bu muhalif basının ekseriyeti Türkçe olmakla birlikte; Fransızca Arapça Almanca İngilizce ve hatta İbranice olarak yayın yapıyordu. Bu gazetelerin en eskisi Ali Süavi?nin Avrupa?ya kaçmasından sonra Londra?da yayınlamaya başladığı Muhbir?dir. Fransızca ve İngilizce ekler de veren Muhbir Mustafa Fazıl Paşanın maddi desteğiyle 1867-1868 yıllarında 50 sayı kadar yayınlandı. Muhbir?den sonra Yeni Osmanlıların yayın organı olan Hürriyet Ziya Paşa ve Namık Kemal tarafından 1868-1869 yıllarında Londra?da aaaaen dokuz sayı çıkarıldı. Ali Süavi?nin Sadrazam Ali Paşa hakkındaki bir yazısı üzerine İngiltere adliyesi tarafından takibata uğrayınca 1870 yılında Cenevre?de Ziya Paşa tarafından on bir sayı olarak çıkarıldı. Altmış üçüncü sayıdan itibaren Namık Kemal gazeteden ayrıldı ve 1869?da yurda döndü. Ziya Paşa ise 1871?de döndü. Ali Süavi Mustafa Fazıl Paşanın verdiği para ile Paris?te Ulum adlı bir gazete çıkarmaya başladı. İnkılap fikirlerini yayan ilk gazetedir

VII-TERAKKÄ° GAZETESÄ° (1868)

Terakki 1868?de Ali Raşid ve Filip Efendi?lerin çıkarttığı gazetenin bir hususiyeti haftada bir kadınlara mahsus bir gazete çıkarmasıdır. Yine haftalık mizah nüshası da vardır.

VIII-MÃœMEYYÄ°Z GAZETESÄ° (1869)

Mümeyyiz1869?da çıkan gazetenin sahibi Sıtkı Efendi?dir. En büyük meziyeti çocuklar ait bir nüshasının olmasıdır.hafta içi 5 gün yayımlanan bir gazete idi. İlk sayısı Çarşamba?ya denk düşmesine rağmen geri kalan baskıları gazetenin Cuma günkü baskılarının yanında ve aynı ismi Mümeyyiz ismini taşıyan yanında ise ?çocuklar için gazetedir? yazısı bulunan bir ilave olarak Mümeyyiz dönemin Süpyan Mektepleri?nde (ilkokul) verilen eğitime ek olarak çocuklara daha çağdaş daha Batılı eğitimle destek vermeyi ve bu yolla uzun vadede de olsa Türk toplumunun daha eğitimli ve daha çağdaş bir konuma gelmesi hatta Batılı ülkelere karşı yitirdiği eski itibarını ve gücünü yakalaması için çözüm üretmeyi hedeflemişti.

IX-Ä°BRET GAZETESÄ° (1870)

1870 yılında yayın hayatı başlayan gazetenin adı iki yıllık çalkantılı bir dönem geçirdikten sonra Ahmet Mithat Efendi tarafından ?kiralanır? ve 1872?den başlayarak Namık Kemal Ebüzziya Tevfik gibi ünlü adların bulunduğu kadrosuyla çıkmaya başlar. Başyazarı Namık Kemal?dir. Özellikle Namık Kemal?in yazıları nedeniyle ilgi gören gazete yine Namık kemal yüzünden 1873?de kapatılır. Sebebi de yazarın ?Vatan Yahut Silistire? adlı oyunudur. Oyunu beğenen ve aaaahüratlarla İbret gazetesi önünde toplanan halkın heyecanı Osmanyı Sarayını ayağa kaldırınca gazete 1873 yılı Nisan ayında kapatılır. Ebüzziye Tevfik ile Ahmet Mithat Efendi Rodos adasına gönderilir. Gazete ancak 132 sayı yayınlanabilmiştir. Namık Kemal bu gazetede özgürlükçü fikirleri savunmuş basının işlevlerini ve önemini vurgulamıştır.

X-MUSAVVER GAZETESÄ° (1872)

Musavver1872?de çıktı. En önemli özelliği tercümelere yer vermesi ve Fotoğraflı olarak yayımlanan ilk gazete olmasıdır.

XI-TERCÃœMAN-I HAKÄ°KAT( 1878)

II. Abdülhamid döneminde yayımlanan en önemli gazete1878?de çıkmaya başlayan Tercüman-ı Hakikat Gazetesi Ahmed Mithad Efendinin başarılı kalemi ile ve hükumeti tenkid etmeyen büyüklere şantaj sansasyon özelliğinde olmayan ciddi haberciliğiyle bu devrin en uzun ömürlü ve itibarlı gazetesi oldu. Daha sonraki senelerde Ahmet Midhat Efendinin damadı Muallim Naci?nin idare ettiği bir edebi ilave verdi. Bu son derece ciddi ve terbiyevi bir edebiyat mecmuasıydı. Çocuklar için haftalık ilaveler verdi. Bu gazetede telif romanlar tefrika edildiği gibi batı klasikleri de veriliyordu. Midhat Efendi bu arada 150?den fazla roman ve ilmi kitap yayınladı. Kitaplar çekici ve akılcı bir üsluba sahib olduğundan okutucu ve öğreticiydi. On dört ciltlik Avrupa Tarihi üç ciltlik Dünya Tarihi serileri o devirde halk tarafından merakla okundu.

Ayrıca Tercüman-ı Hakikat gazetesi tarafından açılan yardım kampanyası Osmanlı hükûmetinin yaptığı yardımların paralelinde olarak İstanbul?da yayımlanan ve Ertuğrul?un battığını ilk kez Bahriye bakanı da dahil kamuoyuna duyuran Tercüman-ı Hakikat gazetesi tarafından da şehit ailelerine ve yetimlerine yardım toplanmaya başlanmıştı. Bu gazete gericiliğe ve tutuculuğa savaş açmıştır. Daha sonraları Ağaoğlu Ahmet?inde sert yazılar yazdığı gazete devamlı suretle ittihatçılarla yapılan tartışmaların yayın aracı olmuştur. Balkan Harbi?nden sonra Ahmet Mithat?ın ölümü üzerine gazete Cumhuriyet?in ilk yıllarına kadar yayınlarını sürdütmüş daha sonra kapanmıştır.

XII-MÄ°ZAN GAZETESÄ° (1886)

Mizan Gazetesi : 21 Ağustos 1886?da haftalık mizan gazetesi çıkarılmıştır. bu gazeteyi Mizancı Murat adıyla anılan Murat bey çıkarmıştır. Gazetede iç ve dış politika konularına ekonomi eğitim maliye ile ilgili çeşili problemlerin çözümüne yer verilmiştir.Mizan Gazetesi 1897?de kapatılmıştır.

Not: tasvir-i Efkar Tercüman-ı Hakikat Mizan gazeteleri halkın okuma alışkanlığının artmasında etkili olmuşlardır.

XIII-Ä°KDAM GAZETESÄ° (1894)

Ahmet Cevdet tarafından İstanbul?da çıkarılan günlük gazete. Yazarları Bâbanzade İsmail Hakkı Abdullah Zühtü Ahmet Rasim idi. 24 Temmuz günü Hüseyin Cahit?te onlara katılmıştır. Abdülhamid döneminde birkaç defa kapatılmıştır. Ahmed Cevdet (Oran) kurduğu bu gazeteyi ?siyasi Türk Gazetesi? olarak nitelemiştir.

Sonuç olarak baktığımızda Tanzimat ile birlikte Batı ya ait pek çok edebi tür edebiyatımıza baÅŸarıyla uyarlanmıştır. Günümüzdeki yayınlanan pek çok yayın çeÅŸidinin temelleri bu dönemde atılmıştır. Yukarıda belirtilen gazetenin dışında pek çok gazete bu dönemde yayınlanmış halkı bilgilendirme görevini baÅŸarıyla yapmıştır. Bu dönemde dikkat çeken bir baÅŸka önemli konu 1860 ta Türk basınının devlet ve hükümete karşı tavır almasıdiÄŸer dillerde yayınlanan gazetelerinde devletin birlik ve bütünlüğünü bozucu yayınlar yapması üzerine devlet bazı tedbirler almıştır.1864 te Matbuat Nizamnamesi düzenlenmiÅŸtir. Nizamname ile daha önce kurulmuÅŸ olan Babıali Tercüme odası Matbuat müdürlüğü gibi kurumlara yeni görevler veriliyordu. Bunlar; siyasi nitelikteki yayınlara ruhsat vermek yayınların içeriÄŸini kontrol etmek gazetelere verilecek resmi ilanları düzenlemek Avrupa’da ülke aleyhi yayınlar yapan mecmuaların ülke içine girmesine engel olmakaykırı davrananlara para ve hapis cezası uygulamak. Böylece devlet baÅŸta padiÅŸah ve diÄŸer mensuplarını koruma altına almış oluyordu. Bu durum 1909 a kadar devam etmiÅŸtir.

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 10.10.2009 tarihinde Esesli tarafından, Büyük Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu bölümünde paylaşılmıştır ve 3215 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 2 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Tanzimat Dönemi Gazeteciliği | Tanzimat Gazeteciliği - Takvim-i Vekâyi - Ceride-i Havadis - Tercüman-ı Ahval - Tasvir-i Efkâr - Ayine-i Vatan orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...