Öz Hareket Nedir? | Yıldızların Öz Hareketi Nasıl Hesaplanır?

Yıldızların Öz Hareketi Nasıl Hesaplanır?

Bu yazıda, sizlere yıldızların öz hareketinin basitçe nasıl hesaplanacağını anlatmaya çalışacağım. İsterseniz öncelikle, “öz hareket” teriminden ne anladığımızı açıklayalım.

Öz Hareket Nedir?

Öz hareket kısaca, bir yıldızın bir yılda yaptığı açısal yer değiştirmedir.* Burada biraz ayrıntıya girmekte fayda var: Dikkatle ölçüldüğünde aslında her yıldızın koordinatının bir miktar değiştiği görülür. Bu değişimin büyük bir kısmı Dünya’nın hareketinden ve koordinat başlangıç noktalarının kaymasından kaynaklanır. Bu etkiler hesaplamalardan çıkarılırsa, yıldızın koordinatlarının yıldan yıla hala bir miktar değiştiği görülür. İşte yıldızın konumundaki farklılığı yaratan bu hareket, yıldızın kendine özgü bir hareketi olduğu için, “öz hareket” olarak adlandırılır.

Öz Hareket Nasıl Hesaplanır?

Bir yıldızın öz hareketini hesaplamanın mantığı çok basittir: Gökyüzündeki bir bölgenin farklı zamanlarda çekilmiş fotoğraflarını karşılaştırıp, yıldızımızın iki fotoğraf arasında geçen sürede ne kadar yer değiştirdiğine bakacağız. Bu işlem için, hem profesyonel gökbilimcilerin hem de profesyonel çalışmalar yürüten amatör gökbilimcilerin kullandığı bir yazılımdan, “Aladin Gök Atlası” ndan faydalanacağız.

Ben hedef olarak bize en yakın yıldız olan Proksima Erboğa’yı seçtim. Siz başka bir yıldızla da aynı işlemleri yapabilirsiniz. Mesela, en büyük öz harekete sahip olan “Barnard’ın Yıldızı” iyi bir hedef olabilir.

Aladin ile Hesaplamalara Başlıyoruz

Öncelikle bu bağlantıdan sayfasından kullandığımız işletim sistemine uygun dosyayı bilgisayarımıza indiriyoruz. Yazılım kurulum gerektirmiyor. Uyarı ekranındaki “Çalıştır”a tıklayarak yazılımı başlatıyoruz.

Hesaplamalarımızda kullanacağımız resimleri yüklemek için alttaki resimde gördüğünüz gibi, “File-> Load astronomical image-> Aladin image server” yolunu seçiyoruz.

Açılan pencerede “Target” kısmına hedeflediğimiz gök cismini, yani “Proksima centauri” yazıyoruz ve “SUBMIT” tuşuna tıklıyoruz.

Şimdi, “Proksima Erboğa” fotoğraflarının listesi ekranı geldi. Üç farklı plakayı, yani resmi seçmemiz gerekiyor. Seçimlerimizi işaretledikten sonra yine “SUBMIT”e tıklıyoruz.

Seçtiğimiz üç fotoğraf da yüklendikten sonra, bunları birleştirmek için aşağıda gördüğünüz “rgb” simgesine tıklayıp açılan penceredeki “CREATE” tuşuna basıyoruz.

İşlem tamamlandığında aynı bölgenin farklı tarihlerde alınmış üç görüntüsünü üst üste bindirmiş olduk. Hedef yıldızımızın arka plandaki yıldızlara göre ne kadar yer değiştirdiğini artık hesaplayabiliriz. Görüntüdeki yeşil, mavi ve kırmızı noktalar yıldızın değişik tarihlerdeki konumunu gösteriyor.

Ben hata payı yapma olasılığım daha düşük olduğu için, mavi ve yeşil noktaları seçtim. Tabi, öz hareketi hesaplamak için, yıldızımızın bu konumlarda (mavi ve yeşil) ne zaman bulunduğunu bilmemiz gerekiyor. Bunun için hemen mavi ve yeşil katmanları ayrı ayrı seçip “prop” tuşuna basıyoruz.

Önümüze gelen ekrandaki işaretli kısımları hesap makinesi kullanarak birbirinden çıkarıyoruz. Sonuç 20.999213 yıl çıktı. Bunu 21 yıl olarak alabiliriz. Böylece, yıldızımızın iki konumu arasında geçen zamanı bulmuş olduk.

Sıra Proksima Erboğa’nın 21 yılda ne kadar yol kat ettiğini bulmaya geldi. Bunun için de, “dist” tuşuna tıklıyoruz ve okumuzu kırmızı ve mavi noktalar arasında sürüklüyoruz. Okumuzu düzgünce ayarladıktan sonra, okun üzerinde gördüğümüz değer bize uzaklığı verecek. Benim ölçümüme göre, bu değer 1.35 yay dakikası çıktı.

Artık hesaplamaya geçebiliriz. Hız = Yol / Zaman olduğunu hatırlayın. Şimdi bulduğumuz değerleri yerine koyuyoruz. Öncelikle 1.35 yay dakikasını, yay saniyesine çevirelim.

1 yay dakikası, 60 yay saniyesine eşit olduğuna göre, 1.35 yay dakikası (1.35×60) 81.0 yay saniyesi eder.

Öz hareketin hızı = 81.0 yay saniyesi/21 yıl = 3.85 yay saniyesi/yıl

Hesaplarımıza göre, bize en yakın yıldız bir yılda 3.85 yay saniyesi kadar bir hareket yapıyormuş.

Bulduğumuz Değerin Doğrulanması

Tabi hemen yaptığımız hesabın gerçeğe ne kadar yakın olduğuna bakmamız gerekiyor. Bunun için de “Aladin” yazılımından yararlanabiliriz. File->Load catalog-> Simbad yolunu takip ediyoruz.

“SUBMIT” tuşuna basıyoruz.

Şimdi, yıldızımızın yanında mavi bir çember belirdi. Onun üzerine tıklıyoruz. Ekrana gelen bilgi kısmından “PMRA” ve “PMDEC” başlığının altındaki değerleri not ediyoruz. (PMRA, “Sağ Açıklıktaki Öz Hareket” sözcüklerinin İngilizce karşılıklarının baş harfleri; PMDEC ise, “Dik Açıklıktaki Öz Hareket” sözcüklerinin baş harfleridir.)

Yukarıda işaretli PMRA ve PMDEC değerleri mili yay saniyesi cinsindendir. Bu yüzden öncelikle bu değerleri 1000’e bölmemiz gerekiyor.

Pisagor teoremini kullanarak Proksima Erboğa’nın öz hareketinin katalogdaki sayısal büyüklüğünü hesaplıyoruz.
Yani, √ =öz hareket. Bu da 3.853 yay saniyesi/yıl ediyor. Ama bu basit hesabı yapmak istemezseniz, bu sayfadan da yıldızımızın öz hareketinin ne kadar olduğuna bakabilirsiniz. Artık tüm hesaplamalarımız bitti. Bizim bulduğumuz değer 3.85 idi; gerçeğe oldukça yakın.

Sonuç

Bu sonuca göre, Proksima Erboğa’nın gökyüzünde Ay’ın kapladığı alan kadar yer değiştirmesi için 468 yıl geçmesi gerekiyor! Bunun yanında, sadece 100 kadar yıldızın yıllık öz hareketinin 0.1 yay saniyesinden büyük olduğu düşünülürse, yıldızların neden “sabit gök cisimleri” olarak algılandığını anlamak zor olmayacaktır.

Ozan Kanbertay

Kaynaklar:

Aladin Gök Atlası

Ege Ün. Astronomi Ve Uzay Bilimleri Bölümü Ders Notları

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 17.09.2008 tarihinde Hale tarafından, Astronomi - Uzay - Gokbilim Konu Anlatımları bölümünde paylaşılmıştır ve 983 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 0 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Öz Hareket Nedir? | Yıldızların Öz Hareketi Nasıl Hesaplanır? orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...