Ä°ETT – Ä°stanbul Elektrik Tramvay Ve Tünel Ä°ÅŸletmeleri | Ä°ETT Kronolojik Tarihçe – Osmanlı’dan Miras (1871), Cumhuriyet`ten ArmaÄŸan (1939) -..

Ä°ETT – Ä°stanbul Elektrik Tramvay Ve Tünel Ä°ÅŸletmeleri

İstanbul kent içi ulaşımı 1869 yılında Dersaadet Tramvay Şirketi`nin kurulması ve Tünel Tesisleri`nin inşaasıyla başlar.

Ä°ETT Logosu

1871 yılında ilk atlı tramvay hizmete girer. Şubat 1914`te elektrikli tramvay işletmeciliğine geçilir. Bir süre muhtelif yabancı şirketler tarafından işletilen Elektrik, Tramvay ve Tünel İşletmeleri 1939 yılında millileştirilerek 3645 sayılı yasa ile İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel (İETT) İşletmeleri Umum Müdürlüğü adı altında bugünkü hüviyetine kavuşur. 1945 yılında Yedikule ve Kurbağalıdere havagazı fabrikaları ile bu fabrikaların beslediği İstanbul ve Anadolu havagazı dağıtım sistemleri İETT’ye devredilir. 1961’de işletmeye alınan Troleybüsler, 1984’e kadar İstanbullular’a hizmet verir. 1982 yılında çıkarılan bir yasa ile tüm elektrik hizmetleri, hak ve vecibeleriyle Türkiye Elektrik Kurumu’na (TEK) devredilir. Daha sonra 1993 yılında havagazı üretim ve dağıtım faaliyetleri sona erdirilir.

Bugün yalnızca kent içi toplu ulaşım hizmeti sunan İETT; otobüs, tramvay ve tünel işletmeciliğinin yanında Özel Halk Otobüsleri’nin yönetim, yürütüm ve denetiminden sorumludur. İETT ayrıca İstanbul`daki raylı sistemlerin (Metro, Hafif Metro) bir bölümünün yapımını (Eminönü-Kabataş, Sultançiftliği-Edirnekapı, Edirnekapı-Topkapı, Otogar-Başakşehir) üstlenmiştir.

Kronolojik Tarihçe

Osmanlı’dan miras (1871), Cumhuriyet`ten armağan (1939)

18. yüzyıl İstanbul`da atlı arabalar ve kayıklarla ulaşım.

1850 Eminönü-Üsküdar arasında günde dört sefer yapan vapurların çalıştırılması.

1854 Paris`te atlı tramvay.

1858 Kabataş-Üsküdar arasında ilk arabalı vapur seferlerinin başlaması.

1869 Bir Belçika şirketinin başvurusuyla, ortakları arasında Şirket-i Umumiye-i Osmaniye, Osmanlı Bankası, İstanbullu Hristaki Zoğrafos ve Konstantin Krepano`nun (aynı zamanda şirketin temsilcisi) bulunduğu Dersaadet (İstanbul) Tramvay Şirketi’nin 200 bin lira sermayeyle kuruluşu.

3.09.1869 İstanbul`da iki kadana (Macaristan ve Avusturyadan getirilen atlar) tarafından çekilen iki katlı, sarı renkli ilk atlı tramvayın Tophane-Beşiktaş arasında çalışmaya başlaması nedeniyle tören düzenlenmesi.

08.05.1871 Tünel`in yapımı ve işletimi için merkezi Londra`da bulunan ‘Dersaadet Mülhakatından Galata ve Beyoğlu Tahtelarz Demiryolu Şirketi’nin (The Metropolitain Railway of Constantinople from Galata to Pera) kuruluşu.

26.08.1871 İlk ölümlü tramvay kazası (Karaköy`de).

1871 Azapkapı-Aksaray, Aksaray-Yedikule, Aksaray-Topkapı hatlarında atlı tramvay hizmetinin başlaması. 1872 İstanbul`da, Anadolu Demiryolları Banliyö İşletmesi’nin kurulması.

3.9.1872 Tophane`de yağmur altında yapılan törenle atlı tramvayların (Azapkapı-Topkapı arasında) resmen hizmete verilmesi.

4.11.1872 Tünelin Beyoğlu tarafındaki başlangıç noktasında kazı çalışmalarının başlatılması. Kasım 1874 Tünel`de deneme seferlerinin başlaması.

Galata ile Pera en kısa yoldan birbirine bağlanıyor..

17.01.1875 Tünelin (Dünyada ikinci ve buharlı) kurban bayramınını ilk günü, dönemin tüm nazırları ve Şehremini Kadri Bey, Beyoglu Mutasarrıfı ve Galata Kaymakamı’nın ve yabancı temsilciliklerin katıldığı, ama son anda görevden uzaklaştırılan Eugene-Henri Gavand`ın bulunmadığı bir törenle (İlk uygulanan ücret 10 para ve 50.000 altın lira yıllık gelir) hizmete açılması.

25.8.1875 Saat 13.30 civarında Galata`dan Pera`ya çıkmakta olan treni çeken kayışın istasyona 100 metre kala kopmasıyla oluşan ilk tren kazasında kayan trendeki makinistin Galata istasyonuna 40 metre kala frene basmasıyla can kaybı olmadan kazanın atlatılması.

1880 İstanbul`da tramvaylarda durak uygulamasına geçilmesi.

1881 Galata, Tepebaşı ve İstiklal Caddesi’ne tramvay hattı döşenmesi.

1891 İstanbul`da imperial denen iki katlı tramvayların yalnızca Azapkapı-Ortaköy hattında hizmete verilmesi.

Atlı tramvayların süsü: Vardacılar…

1899 Atlı tramvaylarda görevli, tramvayın gelişini önünde borazanıyla (nefir) ve ‘varda’ diye haykırarak haber veren Vardacılar’ın tasarruf amacıyla kaldırılması.

29.01.1908 İstanbul`da Tramvay Şirketi’nin gerçekleştirdiği Genel Kurul’da; Tünel Şirketi’nin

Tramvay Şirketi’ne devri kararı alınması.

11.02.1910 Beşiktaş tramvay garajının açılışı.

1911 Dersaadet Mülhakatından Galata ve Beyoğlu Tahtelarz Demiryolu TAŞ adlı Osmanlı Şirketi` nin (İngiliz kökenli) Tünel işletme imtiyazını Osmanlı Tünel Anonim Şirketi`ne %5 tahville ödenmek üzere 95.000 Pounds karşılığı devri. (Şirketin gerçek işleticisi merkezi Belçika`da bulunan SOFINA Şirketi ve her biri 5 lira değerli 33.000 hisseli toplam 165.000 osmanlı altını sermayeyle kurulmuştur). Tütüncü Abdüsselam Efendi’nin iki otomobil getirterek taksi olarak işletmeye başlaması.

17.07.1911 Aksaray Tramvay deposu / garajının açılışı.
Galata Köprüsünün çift hatlı tramvayın geçebilmesi için genişletilmesi.

Beyoğlu Tünel istasyonunun (Metrohan) yenilenmesi ve yapımına başlanması. (Çelik konstrüksiyonlu olarak yapılan, zemin ve merdivenleri mermer olan Metrohan`ın zemin katı Henri Gavand projesine göre yapılmasına rağmen, diğer 6 katta bu plana uyulmamıştır.)

02.02.1912 Karaköy meydanında İstanbul Şehremini (Belediye Başkanı) Vekili Bedri Bey`in ilk elektrikli tramvay hattı olan Karaköy-Ortaköy hattının açılışını yapması.

1912 Balkan savaşlarının başlaması üzerine İstanbul Tramvay Şirketi’nin tüm atlarının (430 at) 30 bin liraya satın alınması üzerine atlı tramvayların çalışamaması.

27.04.1912 Tahta köprünün (Galata) yerine çelik konstrüksiyonlu yeni köprünün hizmete girişiyle birlikte tramvayların köprüden geçiş yasağının kaldırılması.

17.09.1912 Şişli Tramvay deposu / garajının açılışı.

SavaÅŸ nedeniyle ulaşım duruyor…

1913 17 adet Franco-Belge, 19 adet MAN (Machinen Ausbourg Neurenberg) marka toplam 36 adet çekici tramvay arabasının getirtilerek Kabataş ve Dolmabahçe iskelesine indirilmesi.

1914 Birinci dünya savaşının başlaması üzerine İstanbul`da ulaşımın 8 ay süreyle durması.
İstanbul yakası ve Beyoğlu Tramvay hatlarının birleştirilmesi ve tüm şebekenin elektrikle çalışması.

Beyoğlu Tünel istasyonu ve Metrohan`ın yapımının tamamlanması.

25.01.1914 Galata köprüsü üzerinde ilk elektrikli tramvayın çalıştırılması (Ä°lk günün hasılatı Osmanlı Donanma Cemiyeti’ne bağışlanmıştır) nedeniyle tören düzenlenmesi. Åžehremini Vekili Bedri beyin konuÅŸması: “Artık yokuÅŸlarda deÄŸiÅŸtirilen atlar, nefir çalarak koÅŸan vardacılar, sürücülerin kırbaç ÅŸakırtıları tarihe karışıyor. Bugünden itibaren asri, güzel tramvaylara kavuÅŸuyoruz. Hayırlı ve uÄŸurlu olsun”

20.02.1914 Elektrikli tramvayın gerçek seferlerine Karaköy-Ortaköy hattında başlamasıyla ilgili tören yapılması.

11.02.1914 Silahtarağa elektrik fabrikasından Tramvay şebekesine cereyan verilmesi.

05.03.1914 Meclisi Vükela kararına dayalı olarak Ä°stanbul Anadolu yakasında Tramvay iÅŸletilmesiyle ilgili irade-i seniyyenin açıklanması: “Ãœsküdar-Kadıköy dahil çevre kısımları ile BoÄŸaziçi’nin Anadolu Hisarı`ndan Beykoz ve Anadolu Feneri’ne kadarki bölümündeTtramvay ÅŸebekesinin Ãœsküdar-AlemdaÄŸ bölümünü, Evkaf-ı Hümayun Nezareti ve Åžehremaneti`nin birlikte inÅŸe edip iÅŸletmeleri, masraf ve gelirleri paylaÅŸmaları…”

1916 Tramvaylar için abonman karnelerinin (toplu bilet) piyasaya sürülmesi.

Tramvay işçileri Ä°stanbul`da ilk büyük grevi baÅŸlatıyor…

11.05.1920 İşgal altındaki İstanbul`da Tramvay işçilerinin başlattıkları ve aynı şirket grubuna (SOFINA) bağlı Tünel işçilerinin de ücret ve sosyal hak talepleriyle katıldıkları ilk grevin ilan edilmesi.

20.12.1922 Dersaadet Tramvay Şirketi işçilerinin İstanbul Umum Amele Birliği`ni kurmaları.

16.11.1924 Üniversite öğrencilerinin indirimli öğrenci bileti uygulamamakta direnen Belçikalılar’a bağlı Dersaadet Tramvay Şirketi`ne ait yönetim binası Metrohan’ı basıp tahrip ettikleri ulusalcı gençlik eylemi. (Üç tıp öğrencisinin olayları önlemek için şirketçe Tramvaylara yerleştirilen sivil polisle tartışması olayı başlatan kıvılcım olmuştur.)

1926 Dersaadet Tramvay Şirketi tarafından Fransa`dan 4 adet Renault-Scania otobüs satın alınması ve hizmete verilişi.

Kadıköy iskelesi ile Moda arasında özel otobüslerin çalışmaya başlaması.

1928 Tramvay hangarı olarak kullanılan Bağlarbaşı Garajı`nın otobüs garajına dönüştürülmesi.
Dersaadet Tramvay Şirkti Genel Müdürlüğü binası olan Tünel’deki Metrohan’a 7. kat eklenmesi. İstanbul`da ilk özel otobüs işletmesi `Boğaziçi Otobüsleri`nin 10-12 otobüslük filoyla Taksim-Yenimahalle hattında çalışmaya (İkinci dünya savaşına kadar) başlaması. 08.06.1928 Üsküdar-Bağlarbaşı-Kısıklı Tramvay hattının törenle hizmete açılması. 07.10.1928 Türkiye Cumhuriyeti`nin ilk büyük grevi olan İstanbul Tramvay Şirketi işçileri (1.400 tramvay işçisi) grevinin yapılması.

1929 Üsküdar-Haydarpaşa Tramvay şebekesinin çift hatta dönüştürülmesi.

Ä°lk otobüsler servise veriliyor…

1931 İstanbul Tramvay Şirketi tarafından

1926 yılında satın alınan 4 otobüsün toplu taşım hizmetlerinde (Beyazıt-Karaköy-Ortaköy hattı) kullanılması.

20.02.1931 Dersaadet Tramvay Şirketi`nin adının ‘İstanbul Tramvay Şirketi’ olarak resmen değiştirilmesi.

27.09.1932 İstanbul Tramvay Şirketi’nce değişik tarife tiplerini tanımlayan nizamnamenin yayınlanması. 1933 Cumhuriyet’in 10.yıl kutlama törenleri için Atatürk`ün doğrudan verdiği emirle İETT`nin tüm Tramvay ve otobüs filosunun eksiksiz olarak (320 Tramvay +4 Otobüs) servise çıkarılması. 1936 İstanbul`da modern görünümlü (şık, açık sarı, asılmaya olanak vermeyen, yan tabelalı, mevki farkı için ortadan bölünen, hareket halinde kapıları kapalı ve duraklarda havalı kapılarının basamaklarla birlikte otomatik olarak açıldığı) yeni tramvayların daha çok Şişli-Tünel, Şişli-Beyazıt, Harbiye-Fatih hatlarında çalıştırılması. 17.01.1938 İstanbul Tramvay Şirketi’nden alınan paraların ‘İstanbul Şehri İmarına Tahsisine Dair Kanun’ un (3333) kabülü.

16.06.1939 Tünel ve Tramvay Şirketlerinin İstanbul Belediyesine devrine dair kanunun (İstanbul Elektrik, Tramvay ve Tünel İdareleri Teşkilat ve Tesisatının İstanbul Belediyesine devrine Dair kanun) Mecliste kabul edilmesi.

21.06.1939 Tünel ve Tramvay Şirketi’nin Cumhuriyet Hükümeti tarafından satın alma mukavelesinin onaylanması.

Üç ÅŸirketin millileÅŸtirilmesiyle Ä°ETT doÄŸuyor…

16.06.1939 3645 sayılı yasa ile Tramvay İşletmesi’nin İETT İşletmeleri Umum Müdürlüğü`ne bağlanması.

23.06.1939 ‘Tünel ve Tramvay Şirketleri’nin İstanbul Belediyesi’ne Devrine Dair Kanun’ un Resmi Gazete’de yayınlanması. 1939 İstanbul`da elektrik üretim ve dağıtım işinin İETT`ye devri.

İETT`nin devraldığı ve arızalı 4 adet Renault Scania otobüsün onarılarak servise verilmesi . 1942 Hükümetin (Ticaret Odası) İsveç`ten ithal ettiği Scania-Vabis marka benzinli kamyonun 15`inin kamyon şasileri İETT karoseri atölyesinde otobüse dünüştürülerek hizmete verilmesi.
Nisan 1943 ABD`den sipariş edilen otobüslerden 9 adedinin (Gazoilli White) montajının yapılarak (6-22 arası çift filo numarasıyla Taksim-Bakırköy ekspres hattında, krem üzerine kırmızı bant renkle) hizmete verilmesi.

Bakınız, Tünel – Füniküler | Ä°stanbul’daki Füniküler Hatlar

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 06.08.2009 tarihinde Hale tarafından, Yakın Dönem Türkiye Tarihi bölümünde paylaşılmıştır ve 1284 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 5 adet mesaj daha bulunmaktadır.

İETT - İstanbul Elektrik Tramvay Ve Tünel İşletmeleri | İETT Kronolojik Tarihçe - Osmanlı’dan Miras (1871), Cumhuriyet`ten Armağan (1939) - İstanbul Kent İçi Ulaşımı orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...