Dünya ve Ülkeler Tarihi Ansiklopedisi: Tunus

Tunus

Tunus, gerek Akdeniz ve Kuzey Afrika hakimiyeti ve gerekse Avrupa’nın Afrika ile olan münasebetleri bakımından büyük bir stratejik öneme sahiptir. Tunus’un coÄŸrafi konumu göçebe Berberilerden sonra, daha çok deniz yoluyla gelen çeÅŸitli etnik toplulukların ülkeye yerleÅŸmesinde en büyük faktör olmuÅŸtur.

M.Ö. 1000 yılından itibaren Fenikeliler, Tunus’ta ticaret merkezleri kurmaya baÅŸladılar. M.Ö. 5. yüzyıl sonlarında Fenikeliler Tunus’a gelip yerleÅŸtiler ve burada Kartaca Cumhuriyetini kurdular. Tunus, daha sonra batıdan gelen Vandalların, 6. yüzyılda da Bizanslıların hakimiyeti altına geçti.

Müslümanların Tunus’a (Afrikiyye) geliÅŸi (647-1228): MüslümanArapların 647 yılında baÅŸlayan yayılmaları Ukbe bin Nafi’nin 670’te Kayruvan (Kariouane) ÅŸehrini kurmasıyla neticelendi. Tunus (Afrikiyye), Hazret-i Muaviye zamanında 667 (H.45) yılında alındı.

Bizanslılar bazı önemli ÅŸehirleri ellerinde tuttular. Berberi ayaklanmaları neticesinde Müslümanlar geçici olarak Afrikiyye’den uzaklaÅŸtılarsa da, Hasan bin en-Numan zamanında Berberiler, Afrikiyye’yi Müslüman Araplara bıraktılar (698). Bundan sonra Kayruvan Müslüman Afrikiyye’nin baÅŸÅŸehri olarak kaldı. Bütün Afrikiyye Müslüman oldu ve Ä°slamiyyet her tarafa buradan yayılmaya baÅŸladı. Ä°kinci Abbasi halifesi Cafer Mensur zamanında,Abbasi hakimiyeti yaygınlaÅŸtı.

Emevi ve Abbasi halifelerine bağımlı olan Afrikiyye’yi önce AÄŸlebiler, sonra Kayruvan’da bir Åžii halifeliÄŸi kuran (910) Fatımiler yönetti. Kayruvan ve Mahdiya ÅŸehirleri Fatımilerin merkezi oldu. Fatımiler 972’de baÅŸÅŸehri Kahire’ye taşıdıkları zaman Afrikiyye Berberi sülalesi Zirilerin iktidarı altına girdi. Ziriler zamanında Tunus, Sicilya’daki Normanların istilasına uÄŸradı.

Zirilerin son hükümdarı Hasan bin Ali, Fas’taki Muvahhidin Devletinden yardım istedi. Muvahhidin Devletinin kurucusu Abdülmümin, Normanları Tunus’tan kovarak (1159-1160), Afrikiyye’yi Tunus’ta oturan bir vali tarafından yönetilen bir eyalet haline getirdi. Bundan sonra Afrikiyye, Tunus adını aldı.

On altıncı yüzyılda Ä°spanya ve Osmanlı Devletinin, Akdeniz hakimiyeti için yaptıkları savaÅŸlar sonunda Hafriler yıkıldı. 1534 yılında Barbaros Hayreddin PaÅŸa, Tunus’u ele geçirdi. AncakHafsi Hanedanından Hasan, Ä°spanya Kralı BeÅŸinci Åžarlken’den yardım istedi ve BeÅŸinci Åžarlken baÅŸÅŸehir Tunus’u iÅŸgal etti ve Barbaros Hayreddin PaÅŸaCezayir’e çekilmek zorunda kaldı. Ä°spanya Kralı Hafsi Hanedanından Hasan’ı tekrar, kendisine vergi vermek ÅŸartıyla Tunus’un başına getirdi.

BaÅŸÅŸehir Tunus 1574 yılına kadar tekrar Hafsi Hanedanlığının elinde kaldı. Bu arada Barbaros Hayreddin PaÅŸa ve Turgut Reis 1556’da Gafsa’yı, 1558’de Kayrevan’ı ele geçirdiler. Tunus’un doÄŸu ve güney sahilleri Türklerin eline geçti. CerbeAdası deniz üssü olarak kullanıldı. Barbaros Hayreddin PaÅŸa, Ä°spanya’daki Endülüslü Müslümanlardan 100.000 kadarını kurtararak Kuzey Arfika’ya getirdi. Nihayet 1574’te Uluç Ali Reis ile Sinan PaÅŸa, Tunus ÅŸehrini (Halkul-Vad Kalesini), ele geçirmek suretiyle bütün Tunus, Osmanlı Ä°mparatorluÄŸunun bir eyaleti haline geldi.

Osmanlı Devleti zamanında Tunus, önceleri Yeniçerilerin desteklediÄŸi bir Dayı vasıtasıyla, daha sonra da bir Bey vasıtasıyla yönetilmeye baÅŸlandı. Ä°lk beylik sülalesi Birinci Murad Bey tarafından kurulan Muradi sülalesidir (1612-1631). 1710’dan sonra Beyler, irsi yoldan tahta çıktılar. Bu arada Fransa, Ä°ngiltere, Ä°spanya ve Ä°talya Tunus’ta ekonomik faaliyetlerde bulunmaya baÅŸladılar. Fransa 1830’da Cezayir’i iÅŸgal ettikten sonra, Tunus ile daha fazla ilgilenmeye baÅŸladı.

Bu sıralarda Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu kendi başındaki birçok meseleler yüzünden Tunus’a daha fazla yardım edemedi. 1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşı da bunu önledi. Tunus’ta Fransa, Ä°ngiltere ve Ä°talya’nın gözü ve çıkarları vardı. 1878’de Kıbrıs’ı elde eden Ä°ngiltere, Fransa’nın Tunus’taki özel imtiyazlarını tanıdı. Fransa, bazı Tunuslu aÅŸiretlerin (Krumirlerin) Cezayir topraklarına yaptıkları akınları ve bazı toprak taleplerini bahane ederek 1881 yılında Tunus’a asker çıkardı.

12 Mayıs 1881’de yapılan Bardo AntlaÅŸmasıyla; Tunus Beyi, dış hükümranlığı, siyasi ve ordu iÅŸlerini bir Fransız Genel Valisine bırakıyordu. Tunus’un Muher ve güney kesiminde baÅŸlayan ayaklanmalar güçlükle bastırıldı. Vali Paul Cambon, yeni bey Ali bin Hüseyin’e (1882-1902) Marsa SözleÅŸmesini kabul ettirince (1883), Fransız himayesi resmen kurulmuÅŸ oldu.

Bütün bu olanları Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu protesto ederek kabul etmediÄŸini bildirdi. Resmi padiÅŸah fermanlarında Tunus Osmanlı eyaleti olarak zikredilmeye devam etti. Fransız himaye rejimi Tunus’un bağımsızlığını kazanmasına kadar devam etti (1956). Tunus’taki Fransız idaresi 78 yıl sürdü.

1930’larda Habib Burgiba önderliÄŸinde Tunuslular bağımsızlık mücadelesine baÅŸladılar. Ä°kinci Dünya Savaşı esnasında Tunus bir savaÅŸ alanı oldu. Harpten sonra Burgiba yeni Destur Partisini kurarak bağımsızlık mücadelesine devam etti. Nihayet 1956 yılında Tunus bağımsızlığını kazandı. Bağımsızlığını kazandıktan sonra Tunus Cumhuriyetini ilan eden Burgiba, ilk Tunus CumhurbaÅŸkanı oldu. Birçok reformlar yaparak laik eÄŸilimli bir rejim kurdu.

Burgiba, 1965’te Ä°srail’e karşı yumuÅŸak ve ılımlı davranılması gerektiÄŸini savundu. Fakat bu düşünceleri ÅŸiddetle tenkit edildi. 1979’da Mısır’ın Arap BirliÄŸinden çıkarılmasından sonra, Tunus eski bakanlarından Chadli Kılibi’nin de genel sekreter olmasıyla, Tunus, Arap BirliÄŸinin karargahı oldu.

Ocak 1980’de Libya’da eÄŸitim görmüş komandoların Gafsa ÅŸehrini ele geçirmeleri, Tunus’un Fransa ve ABD’den destek istemesine sebep oldu. Olayların yatışmasından sonra baÅŸbakanlığa getirilen eski Milli EÄŸitim Bakanı Muhammed Mzali, siyasi hayatı kısmen olsun liberalleÅŸtirdi. Siyasi mahkumların çoÄŸu serbest bırakıldı ve siyasi partiler kanuni olarak tanınmaya baÅŸlandı. Bağımsızlıktan beri tek başına iktidarda olan Sosyalist Destur Partisinden baÅŸka, Komünist Partisi dahil üç siyasi partiye daha izin verildi.

Ölünceye kadar Devlet Başkanı seçilen Burgiba, 1987 senesinde sağlık durumu gerekçe gösterilerek devlet başkanlığı görevinden alınarak yerine General Zeynelabidin bin Ali geçti. Bu yönetim değişikliği ülkede belirli bir liberalleşme ve ekonomide köklü yeniliklerin yapılmasına sebep oldu. General Zeynelabidin radikal Müslümanlara karşı büyük tedbirler aldı.

Bunların desteklediÄŸi Nakda Partisinin birçok üyesini hapsettirdi. Bu tutumunu hala sürdürmektedir (1994). 21 Mart 1994’te yapılan parlamento ve devlet baÅŸkanlığı seçimlerinde Zeynelabidin bin Ali ve partisi oyların %99’unu alarak devlet baÅŸkanlığına yeniden seçildi. 1982 yılında Lübnan’dan çıkarılan Filistin KurtuluÅŸ TeÅŸkilatı mensupları ve Lideri YaserArafat Karargahını Tunus’a taşıdı. Böylece Tunus, Filistin KurtuluÅŸ TeÅŸkilatının Karargahı oldu.

Alıntıdır

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 27.11.2007 tarihinde bosnak tarafından, Medeniyetler ve Ãœlkeler Tarihi Ansiklopedisi bölümünde paylaşılmıştır ve 678 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 0 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Dünya ve Ülkeler Tarihi Ansiklopedisi: Tunus orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...