Dünya ve Ülkeler Tarihi Ansiklopedisi: Çin

Çin

Eski devirlere ait yapılan araştırmalar Çin hakkında devamlı yeni bilgiler vermektedir. Ülkeyi yöneten ilk hanedan olarak Hya ve Şang sülaleleri bilinmektedir. Hya sülalesi hakkında bilinen tek bilgi hükümdarların isimleridir. Şang sülalesinin, yapılan araştırmalar neticesinde yaklaşık olarak M.Ö. 1450-1050 seneleri arasında Çin ovalarına hakim oldukları bilinmektedir.

M.Ö. 1050-220 yılları arasında değişik çeşitli uygulamalarla Çov Sülalesi yönetmiştir. Şang Sülalesini yıkarak başa geçen Çov Sülalesi, M.Ö. 1050-771 seneleri arasında feodal bir idare kurdular. Ülkede, feodal devletler bağımsız devletler halinde gelişmeye başladı. Bu durum hükümdarın gücünün azalmasına ve feodal devletler arasında savaşa sebep oldu. Batıdan gelenTürk ve Moğollar, ülkenin büyük bir kısmını fethettiler. Batı milletlerinin eline düşmüş olan topraklarından büyük bir kısmını Çin beyi Tsin, geri aldı. Böylelikle devleti önemli feodal devletlerden biri oldu.

M.Ö. 770-472 devri: Feodal beylerin kendi aralarında iç savaÅŸlara giriÅŸtikleri bir devirdir. Bu savaÅŸlar neticesinde yedi bey kalmış ve bunlar da kral ÅŸanını alarak Çov Sülalesinden ayrıldılar. M.Ö. 472-221 iç savaÅŸ sonunda M.Ö. 453 senelerinde Tsin’in feodal devleti üç devlete bölündü.

M.Ö. 221-206 aralarında Tsin’in Sülalesi memleketi mutlakiyetle idare etti. Tekerlek dingillerinin standartlaÅŸtırılması ve bazı ölçü birimlerinin kullanılmaya baÅŸlaması Çin tarihinin bu safhasına ait önemli hadiselerdir. Kuzeyden gelen saldırılardan (Hun saldırıları) korunmak için Çin Seddinin ilk ÅŸekli olan toprak tabyalar yapıldı. DoÄŸu Çin bölgesinde baÅŸlayan bir ayaklanma, uzun süren savaÅŸlara sebepiyet verdi ve bu savaÅŸlar sonunda Han Sülalesi yönetimi ele geçirdi ise de, bir müddet sonra idare deÄŸiÅŸti.

M.Ö. 206 yılında yönetimi, küçük rütbeli bir asker olan Lui Ki ele geçirerek Han Sülalesini (asiller) kurdu. M.S. 168 senesinde meydana gelen bir hükumet darbesi üzerine 220 senesine kadar devam eden iç savaşlar devri başladı. Büyük bir halk ayaklanması bastırıldı. Bu iç savaş neticesinde ülke üçe bölündü, kuzeyde Vey (220-264), güneydoğuda Vu (229-280), güneybatı Şu (221-263) imparatorlukları kuruldu.

Göçlerin arttığı devirde, Tsin Sülalesinin (265-316) baÅŸa geçerek, parçalanan Çin’i birleÅŸtirmeleri de ülkeye huzur ve istikrar getirdi. Daha önceleri ücretle kullanılan milletler bu savaÅŸlarda (asillerin savaÅŸlarında) o derece kuvvetlendiler ki, bunlardan Hyung-nu’lar (Hunlar) 303’te yeni bir devlet (Han) kurdular. Bu sülale Çin Ä°mparatorunu iki defa esir almış ve 317’den baÅŸlayarak bütün Kuzey Çin’de hakimiyet kurmayı baÅŸarmıştır. Bunun üzerine Tsin Âilesi kuzeye inerek burada DoÄŸu Tsin Sülalesini (317-419) kurdu.

Güney Çin’de 580 senesine kadar çeÅŸitli sülalelerin kurduÄŸu muhtelif devletler görülür. Suy Sülalesi (581-618) Çin’i birleÅŸtirmeye muvaffak oldu. Bu kısa ömürlü hanedan zamanında Çin, Vietnam’ın kuzey ve güneyini ve Tibet’in kuzeyini ele geçirdi. Çin’in nüfuzunu tekrar Orta Asya’da hissettirdi. Bu devrede Kuzey ve Orta Çin Ovasındaki ticari münasebetleri kolaylaÅŸtırmak için kanallar açıldı.

Ancak bütün bu iÅŸlerin yapılması için yabancılardan yardım istenmesi Suy Sülalesinin sonu oldu. Tang Sülalesi (618-907) iÅŸbaşına geldi. Bu hanedan devrinde (664) toprakların yeniden taksimi ve vergilendirilmesi yapılmıştır. Müslüman Arapların saldırıları üzerine Türkistan Çin’in elinden çıktı.

Bundan sonra Türkler devlet idaresinde önemli mevkilere yerleştiler ve sık sık vuku bulan ihtilallerde önemli rol oynadılar. T?ang Hanedanının düşüşünden sonra 960 tarihine kadar 5 küçük hanedan iş başına geçti. Bu devirde Kuzey ve Güney Çin?de küçük eyaletler şeklinde devletler meydana çıkmıştı. 960 tarihinde iş başına geçen Sung Hanedanı zamanında Çin İmparatorluğunun birliği yeniden tesis edilmeye çalışılmış, ancak bunda muvaffak olunamamıştır.

Bu hanedan devrinde birçok şehirler kuruldu ve barut kullanılmaya başlandı. Mimari, tarih, şiir, resim, porselen ve bahçecilikte çok yüksek bir seviyeye ulaştılar. Elde bulunan tarihi dokümanlar bu medeniyetin yüksekliğine delil teşkil etmektedir.

Cengiz Han, 1206-27 yılları arasında Çin’i iÅŸgal etti ve MoÄŸollar, 1214 yılında Sarı Nehirin kuzey tarafındaki bölgede hakimiyeti ele geçirdiler. 1271 tarihinde Kubilay Han, imparatorluÄŸunu ilan etti. Böylece Yüan Hanedanının (1260-1368) ve baÅŸÅŸehir Yenching (Pekin)i kurdular. MoÄŸollarla beraber Yüan Hanedanı bütün Çin’i fethederek hakimiyetleri altına aldılar. Bundan sonra MoÄŸollar Çin kültürünün etkisi altına girerek, din, örf ve adetlerinde, giyim ve kuÅŸamlarında Çin örf ve adetlerini benimsediler.

Chu Yüan Chang, Yüan Hanedanı yerine Ming Hanedanını (1368-1644) kurdu. Bu hanedan zamanında MoÄŸollar, Baykal Gölünün kuzey tarafına sürüldü ve imparatorluk eski kuvvetine kavuÅŸtu. Yine bu devirde Avrupalılar Çin’e ulaÅŸtılar. Portekizliler ve Ä°spanyollar 16. yüzyılda, Alman ve Ä°ngilizler 17. yüzyılda buraya geldiler. Ming Hanedanından sonra iÅŸbaşına geçen Ching Hanedanı (1644-1912) zamanında, Avrupalı tüccarlar, Çin’in önemli kaynaklarını yıllarca batıya aktarıp, bundan istifade ettiler.

Çin, uzun yıllar batıya kapalı kaldı. Çin’in batıya açılması 19. yüzyıl ortalarında baÅŸladı. Bu yıllarda Portekiz, Ä°ngiltere, Fransa, ABD ile ticari, siyasi münasebetler baÅŸladı. Bunlardan Ä°ngilizler, Hint pamuklukları ve afyonunu, çay ve ipekle deÄŸiÅŸtiriyorlardı. Çin üst makamları bu ticareti engellemeye çalıştılar. Bununla ilgili olarak afyon ithalini yasaklayan kararlar aldılar. Bunun üzerine Ä°ngilizlerle anlaÅŸmazlıklar çıktı ve savaÅŸlar baÅŸladı. Ancak bu savaÅŸlar Ä°ngilizlerin galibiyeti ile sona erdi (1842).

Yapılan anlaÅŸma sonunda Ä°ngilizler daha geniÅŸ haklara sahip oldular. Bunun neticesi olarak beÅŸ Çin limanı Ä°ngilizlere açıldı ve Hong Kong Adası da Ä°ngilizlere bırakıldı. Bu savaÅŸlara Afyon Savaşı adı verildi. Daha sonra yapılan anlaÅŸmalarla ABDve Fransa’ya aynı haklar tanındı.

Zamanla anlaÅŸmaların uygulanması aksadı. Çinliler yabancıları ülkelerinden atmak istiyorlardı. Fakat onlar elde ettikleri imtiyazları geri vermeye niyetli olmadıkları gibi, bunları az buldular. Böylece, on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında ülkede ayaklanmalar oldu. Fakat bu ayaklanmalar yabancı güçler tarafından bastırıldı. 1858 yılında anlaÅŸma uyarınca Ä°ngiliz ve Fransızlar yeni haklar kazandılar. Bir müddet sonra aynı menfaatler ABDve Rusya’ya da tanındı. Bu olaylardan sonra, Çin’de bir sükunet dönemi baÅŸladı.

Çin-Japon SavaÅŸları: Çin’in Kore üzerinde hakimiyet kurmak istemesi üzerine 1894 yılında ilk savaÅŸ baÅŸladı. Kore’de çıkan ayaklanmayı bastırmak üzere her iki ülke de Kore’ye asker gönderdi. Ayaklanma bastırıldı. Fakat daha sonra her iki ülke birbirleriyle savaÅŸa tutuÅŸtular. Bu savaÅŸlar sonunda Çin büyük kayıplara uÄŸradı. 1895 yılında savaÅŸ sona erdi ve Çin, Kore’nin bağımsızlığını tanıdı, ayrıca Formoza Adasını da Japonya’ya vermek mecburiyetinde kaldı.

1911’den sonra baÅŸa geçen Yuan Åži-K’ay monarÅŸik bir idare kurmaya baÅŸlamışsa da muvaffak olmayarak 1916 ‘da öldü. Bu arada 1917’de sembolik olarak Birinci Dünya Savaşına girmiÅŸ ancak bir çok ÅŸehirleri bu arada Åžanghay, Japonya tarafından iÅŸgal edilmiÅŸtir. 1925 yılında milliyetçilerin önderi olan Çiank KayÅŸek yönetimi ele geçirdi. Orduları ile Japonlara karşı savaÅŸarak bir çok yerleri geri aldı. Bu arada Åžanghay tekrar ele geçirildi.

Ãœlkede 1920 yılında komünist partisi kuruldu ve taraftar toplamaya baÅŸladı. Bu parti, ülkede bir çok karışıklıklar çıkardı. Çiank- Kay-Åžek bir taraftan Japonlarla savaşırken, bir taraftan da bu ayaklanmaları bastırmaya uÄŸraşıyordu. Nihayet 1927’de komünistlerin başına geçen Mao Çe-Tung, Çu Enlay ve Çu Di ile komünist partisi güçlenerek ülke çapında teÅŸkilatlanmaya, hükumet kuvvetleri ile çarpışmaya baÅŸladı.

Ä°kinci Dünya Savaşı sona erince, komünistlerle milliyetçiler baÅŸbaÅŸa kaldılar. Mao Çe-Tung yönetimindeki komünist birlikleri ülkeye hakim oldular. ABD milliyetçilere yardım eder göründü. ABD’nin Çin’e gönderdiÄŸi diplomatlar hep milliyetçilerin aleyhine çalışmış, onların komünistlerin eline geçmesine sebep olmuÅŸlardır. Yönetim tamamen komünistlerin eline geçince, Milliyetçi Çin hükumeti, Formoza (Tay-Van) Adasına çekilmek zorunda kaldı. Böylece Çin ikiye ayrıldı: Çin Halk Cumhuriyeti ve Milliyetçi Çin Cumhuriyeti.

1 Ekim 1949 yılında Mao Çe-Tung’un baÅŸkanlığında Çin Halk Cumhuriyeti kurulmuÅŸ oldu. Böylece Çin’in Asya kıtasındaki bütün toprakları Çin Halk Cumhuriyeti’nin eline geçti. Milliyetçi Çin Cumhuriyeti de Formoza Adasına çekildi ve orada hükumet kurdu. Mao, 1976’da öldü. Mao’nun ölümünden sonra, Maoizm açıktan tenkid edilmeye baÅŸlandı. Çin idarecileri ABD ve Japonya ile ekonomik iÅŸ birliÄŸi yaptı.

MareÅŸal Ye Cienying, Mao’nun yanlışlarını açıkladı. Eski katı durum kaldırılarak ekonomik ve siyasi yönde yumuÅŸama baÅŸladı. Çin kapıları yabancı sermayeye açıldı. Son yıllarda demokratikleÅŸme hareketleri kanlı bir ÅŸekilde bastırıldı.

Alıntıdır

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 27.11.2007 tarihinde bosnak tarafından, Medeniyetler ve Ãœlkeler Tarihi Ansiklopedisi bölümünde paylaşılmıştır ve 360 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 0 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Dünya ve Ülkeler Tarihi Ansiklopedisi: Çin orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...