Dünya ve Ülkeler Tarihi Ansiklopedisi: Azerbaycan

Azerbaycan

Azerbaycan, tarih sahnesinde M.Ö. 6. asırdan itibaren görülmeye baÅŸlar. Jeopolitik durumu itibariyle, devamlı istilalara uÄŸramış ve çeÅŸitli devletlerin hakimiyeti altında kalmıştır. Bu bölgede kurulan ilk devlet, Ahameni Komutanı Sahrap Atropates’in temellerini attığı krallıktır. Atropates Krallığının ismi zamanla deÄŸiÅŸikliklere uÄŸramış, Sasanilerce Azurbeycan, Süryanilerce Azerbaigan olarak isimlendirilmiÅŸtir. Türkler ve Ä°ranlılar ise bölgeye Azerbaycan ismi vermiÅŸlerdir.

Atropetes Krallığından sonra bölgeye sırasıyla Selevkoslular, Ermeniler, Romalılar ve Sasaniler hakim olmuÅŸlardır. Türklerin buraya esaslı yerleÅŸmeleri M.S. 4. ve 5. asırlarda olmuÅŸtur. Daha sonra Sasani Hükümdarı NuÅŸirevan bölgeye Ä°ranlıları yerleÅŸtirme politikasını takip etmiÅŸtir. Yedinci asırdan itibaren büyümeye baÅŸlayan Ä°slam devleti Azerbaycan’ı fethe baÅŸladı. Bu fetih hareketi, 643’te bölge tamamen Müslümanların hakimiyeti altına geçmesiyle tamamlandı.

Daha sonra Abbasiler burayı Türk emirler vasıtasıyla idare ettiler. Abbasi Devletinin yıkılmasıyla, bu topraklarda birtakım yerli hanedanlar beylik kurdular. Yedinci asırdan itibaren Selçuklu Akıncıları Azerbaycan’a girdiler. Fakat burada kesin bir hakimiyet tesis edemediler.

1015-1016’dan sonra buraya OÄŸuz boyları yerleÅŸmeye baÅŸladı. 1043 senesinde TuÄŸrul Bey, amcası ve amcaoÄŸlunu buraya fethe gönderdiyse de, Bizanslılarla uzun süren çarpışmalardan bir netice alınamadı. Azerbaycan’ın kesin Selçuklu hakimiyeti altına girmesi Sultan Alparslan devrinde olmuÅŸtur.

Azerbaycan, 12. ve 13. asırlar arasında Atabegler ve HarezmÅŸahların hakimiyeti altına girdi. Daha sonra MoÄŸollar, bölgeye 1320’de girmeye baÅŸladı. Cengiz’in burada hakimiyeti kısa sürdü, Cengiz’in ölümünden sonra Azerbaycan Cuci milletinin istilasına uÄŸradı. Onlardan sonra Ä°ranlıların hakimiyetine giren Azerbaycan, bir süre sonra da Altınordu Devletinin hakimiyetine girdi.

On altıncı asrın ilk yarısına kadar bu istilalar devam etti. Azerbaycan’a ilk Osmanlı seferi ise 16. asırdan itibaren baÅŸladı. Yavuz Sultan Selim Han Safevilerle olan savaÅŸları esnasında, 1514’te Tebriz’i aldıysa da, ÅŸehir tekrar Safevilerin eline geçti. 1534’te Kanuni Sultan Süleyman Han Tebriz’i aldı ve ertesi sene bütün Azerbaycan’ı fethetti. 1555’te çıkan karışıklık sonucu Azerbaycan tekrar Safevilere baÄŸlandı. Sultan Üçüncü Murad Han devrinde tekrar Osmanlıların eline geçti.

1539’dan sonra Azerbaycan’da muhtelif hanlıklar kuruldu. Bunlarda kargaÅŸalık; 19. asra kadar devam etti. Bu asırda bazı kalkınma hareketleri baÅŸladıysa da, sonuçları ancak 20. asrın baÅŸlarında görüldü. Nihayet, 28 Nisan 1920’de kızılordunun istilası ile Sovyet rejimi ilan edildi. Azerbaycan bugünkü statüye gelene kadar, Gürcüler-Ermeniler ile birlikte Kafkasya federasyonu ÅŸeklinde idare edildi.

5 Aralık 1936’da topraklarının bir kısmı Ermenilere bir kısmı da Gürcülere verildi. Böylece Kafkasya’da kalan Azerbaycan toprakları üzerinde Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan olmak üzere Rusya’ya baÄŸlı üç cumhuriyet kuruldu.

Komünistlerin istilası sırasında, milletin arasına bozuk fikirler yerleşmeye başladı. Bu arada İslamiyeti bozucu, reformist fikirler de gelişti. Millet, bu reformistler ile komünistler arasında şaşırdı ve komünizme karşı yapılan başkaldırmalar başladı. Ancak bunlar her defasında çok kanlı olarak kızılordu tarafından bastırıldı. Komünistlere karşı 56 şiddetli isyan olmuştur.

1989’da Rusya’da baÅŸlayan Glasnost ve Prestroika politikası ile Kuzey Azerbaycan’da maddi ve manevi deÄŸerlere dönüş baÅŸladı. Ermenilere verilen bölgeleri geri almak için ayaklanmalar oldu. 1990’da bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Cumhuriyetine giren Kızılordu, ülkeyi baÅŸtan baÅŸa kana buladı.

Sovyetler BirliÄŸi, bir süre bağımsızlığını ilan etmeye çalışan cumhuriyetlerine karşı baskısını sürdürdü ise de, AÄŸustos 1991’de Azerbaycan, Letonya, Estonya ve Litvanya bağımsızlıklarını ilan ettiler. Bunları diÄŸer Türk devletleri takip etti. Azerbaycan ile Ermenistan arasında KarabaÄŸ yüzünden çıkan savaÅŸ devam etmektedir. 1992 ortalarında yapılan seçimleri kazanan Halk Cephesi lideri Ebulfeyz Elçibey devlet baÅŸkanı oldu.

Alıntıdır

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 27.11.2007 tarihinde bosnak tarafından, Medeniyetler ve Ãœlkeler Tarihi Ansiklopedisi bölümünde paylaşılmıştır ve 358 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 0 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Dünya ve Ülkeler Tarihi Ansiklopedisi: Azerbaycan orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...