Dil ve Düşünce | Dilin Düşünceye Etkisi – Höristik (Zihinsel Kısa Yollar) – Dil ve Düşünce Sistemi..

DİL VE DÜŞÜNCE

DÄ°LÄ°N DÜŞÜNCEYE ETKÄ°SÄ° – HÖRÄ°STÄ°K (ZÄ°HÄ°NSEL KISA YOLLAR) – DÄ°L VE DÜŞÜNCE SÄ°STEMÄ°

DİLİN DÜŞÜNCEYE ETKİSİ

Kullandığımız dilin, içinde bulunduÄŸumuz kültürel öğelerle etkileÅŸim içerisine girdiÄŸi gerçeÄŸi bir yana kelime hazinesi ve cümle yapılarının temelde insan beyninin biyolojik özelliklerinden etkilendiÄŸi bir gerçek. BaÅŸka bir deyiÅŸle, dili dil yapan pek çok kural ve yapının beyinlerimizin iÅŸleyiÅŸ ÅŸekliyle uyum göstererek evrimleÅŸtiÄŸini varsayabiliriz. Ancak bu varsayımımızın tersinin doÄŸru olduÄŸunu da kabul etmemiz gerekiyor. Kullandığımız dil, düşünce yapılarımız üzerinde de yoÄŸun etkilerde bulunabiliyor. Bugün, dünya üzerinde konuÅŸulan tüm dillerin ortak özellikleri bir yana, tümü de gramer ve sözdizimi bakımından büyük çeÅŸitlilik göstermekte. Bu çeÅŸitlilik, bireylerin düşünce ÅŸekillerine de yansıyor olabilir mi dersiniz? Dil konusunda yoÄŸun araÅŸtırmalarda bulunmuÅŸ ünlü bilim insanı Benjamin Whorf’a göre bu sorunun yanıtı “Evet”. Whorf’a göre insanların görsel ve düşünsel algıları kesinlikle içinde bulundukları kültürde edindikleri dille ÅŸekilleniyor. Ancak Whorf’un ortaya attığı bu iddia sonrasında yapılan araÅŸtırmalar varsayımda soru iÅŸaretleri uyandırır nitelikte. Gelin, bazı araÅŸtırmalara hep beraber göz atalım.

Renk Terimleri

Kimi dillerde renkleri tanımlamak için pek çok kelime bulunuyorken, kimi dillerin renk terimleri oldukça kısır kalabiliyor. Uç bir örnek verecek olursak, Yeni Gine’de yaÅŸayan Dani topluluÄŸunun kullandığı dilde tüm renkleri tanımlamak adına yalnızca iki kelime bulunuyor. Biri karanlık, koyu, diÄŸeriyse aydınlık, açık anlamına geliyor. Ä°lginç olansa bu kısır tanıma raÄŸmen Danilerin de renkleri tıpkı bizler kadar iyi algılayabiliyor oluÅŸları. Bizler hangi renk tonlarını ayırt edebiliyor, hangilerini ayırt edemiyorsak Danili katılımcılar arasında yapılan çalışmalar da benzer sonuçlar veriyor.

Uzam Tanımlarında Dil

Uzaydaki bir yeri tanımlamak için kullanılan terimleri uzamsal tanımlar başlığı altında inceleyebiliriz. Örneğin, kendi dilimizden iki örnek verelim:

• Meyveler tabağın içinde.
• Disket bilgisayarın içinde.

Her iki cümlede de “içinde” edatını kullanmış olduk. Kore’deyse bu durumlar için farklı edatlar kullanılmakta. Meyvelerin tabağın içinde bulunduÄŸu durum için farklı, disketin bilgisayar içindeki konumu için farklı edatlar kullanılıyor. Çünkü meyveler tabağın içinde daha serbest konuÅŸlanmışken, disket bilgisayarın içindeki göze sıkı sıkıya oturmuÅŸ oluyor. Dolayısıyla da bu küçük ayrım dile deÄŸiÅŸik edatlar kullanılarak yansıtılıyor.

Yapılan çalışmalar öyle gösteriyor ki, dildeki bu çeşitliliğe rağmen dünyayı algılayış biçimi pek de değişim göstermiyor.

Örneğin, katılımcılara belirli bir referans noktasına göre farklı pozisyonlara yerleştirilmiş nesneler gösteriliyor. Daha sonra ufak tefek değişimler yapılarak aynı görsel uyaran tekrar verilip bir fark görüp görmedikleri soruluyor. Sonuç olarak, ana dili farklı olan katılımcılardan birçoğu dillerindeki uzamsal tanım şekilleri değişim de gösterse bu testlerde benzer performans gösteriyorlar.

Öyleyse Benjamin Whorf‘un “Dil düşünceyi etkiler” varsayımının bir takım bulgularla çeliÅŸki gösterdiÄŸini söyleyebiliriz. Yine de daha net konuÅŸabilmek için daha fazla çalışmaya ihtiyaç bulunduÄŸu bir gerçek.

HÖRİSTİK (ZİHİNSEL KISA YOLLAR)

Höristik’in kelime kökü Yunanca’da “buldum” anlamına gelen ” heurisko”dan geliyor. Bir psikoloji terimi olaraksa karar verme ya da sorunlarla baÅŸa çıkma süreçlerimizde kullandığımız zihinsel kısa yollar anlamı taşıyor. Şöyle ki, karmaşık sorunlarla karşılaÅŸtığımızda ya da elimizde yeterli bir bilgi olmadığında evrimsel iÅŸleyiÅŸlerle ÅŸekillenegelmiÅŸ ya da deneyimlerle edinilmiÅŸ bu zihinsel kuralları kullanarak bir çözüm yolu ya da anlayış geliÅŸtirmeye çalışıyoruz.

Örneğin, daha önceden adını duymadığımız bir ürün eğer ki fiyat olarak diğerlerinden daha yüksekse, elimizde o ürüne dair başka herhangi bir bilgi olmadığından onun daha kaliteli olduğu yargısına varıyoruz. Kalitesine yönelik yaptığımız bu çıkarımdan dolayı tüketici olarak adını hiç duymamış olmamıza rağmen o ürünü satın alma davranışı gösterebiliyoruz.

Problemleri aşmada hız ve kolaylık sağlayan bu zihinsel kısa yollar kimi zamansa hatalı sonuçlara varmamıza neden olabiliyor:

Sizce bu hayvanlardan hangisinin bir gün içinde uykuya ayırdığı vakit daha fazladır? SaÄŸ resimdeki yakalı hayvanı tanımadığımız için muhtemelen bu soruya yanıtımız “kedi” olacaktır. Bu yanıtı verirken kullandığımız kısa yol, kediyi uykuyu seven bir hayvan olarak biliyor oluÅŸumuza dayanıyor. Ancak kediler günde 14,5 saat uyurlarken saÄŸ resimdeki yakalı hayvanlar günün 20 saatini uykuda geçiriyor. DiÄŸer bir deyiÅŸle, kullandığımız zihinsel kısa yollar bizleri her zaman doÄŸru yöne yönlendirmeyebiliyor.

DİL VE DÜŞÜNCE SİSTEMİ

Konuştuğumuz dille düşünme sistemlerimiz arasında yakın bir ilişki olduğunu biliyoruz. Her ne kadar görsel imgeler, sesler ve hareketlerle de düşünsek de çoğu düşüncemiz kendimizle yaptığımız sessiz konuşmalardan meydana geliyor. Eğer ki bu doğruysa, dil düşünme tarzımızı da etkiliyor, ne dersiniz? Farklı diller konuşan insanların düşünce sistemleri de farklı gelişiyor.

Bu varsayımı ortaya atan Benjamin Whorf, bugün kendi ismiyle de anılan “Görsel Görecelilik Kuramı”nın fikir babası. Her ne kadar Whorf farklı dillerin düşünmeye etkisini sözlere birebir dökmemiÅŸ olsa da, dil ve algı üzerine etkileyici söylemlerde bulunuyor.

ÖrneÄŸin, kutuplarda yaÅŸayan Eskimo’ların dilinde “kar” için kullanılan pek çok farklı kelime var. Ve bu insanların, karın pek çok çeÅŸidini bir sıcak iklim kültürüne göre daha iyi tanımlayabilecekleri açık. Peki, sizce Eskimo’ların dilinde kar için bu denli çeÅŸitlilik bulunması, onların algılarında da bir farklılık yaratıyor mu? Aslına bakarsanız, Whorf’un söyledikleri tam da bu noktada devreye giriyor. Whorf’a göre bu insanların görsel algıları kesinlikle etkileniyor. Hatta Eskimo’lar öncelikle farklı kar türleri arasındaki farkı algılayıp, bu küçük farklılıkları sonradan adlandırıyorlar.

Bu varsayımın doÄŸruluÄŸunu sınayan bir ispat olarak farklı kültürlere ait dillerde, farklı insan karakterleri için o dile özgü kelimelerin varlık göstermesi sunulabilir. ÖrneÄŸin, “artistik insan” kavramıyla Batı toplumları yaratıcı, sanatla ilgilenen, kimi zaman depresif bir insanı anlarken, Çincede böyle bir tanım bulunmuyor. Çincedeki bilgili ancak çok utangaç birine gönderme yapan “shen cang bu lou” kavramıysa bizim dillerimizde karşılıksız.

Whorf kuramı bu kiÅŸilik tiplerine dair kullanılan kelimelerin o insanlar hakkında nasıl düşündüğümüzü etkilediÄŸini öne sürüyor. ÖrneÄŸin, “bilim adamı” kelimesi kadınların bilim alanında ne derece yetenekli olduÄŸuna dair düşüncelerimizi etkileyebiliyor. Bu nedenle de, bu kavram ülkemizde yeni yeni “bilim insanı” olarak deÄŸiÅŸtiriliyor.

Dilimizdeki “bilim adamı” kavramı “bilim insanı” kavramıyla deÄŸiÅŸtirilmeye çalışılıyor. Whorf’un kuramına göre dildeki bu deÄŸiÅŸim, düşünce sistemlerimizde de mutlaka bir deÄŸiÅŸime yol açacaktır.

Kaynak: Tübitak

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 13.06.2008 tarihinde Sema tarafından, YaÅŸam Koçu | Daha Kaliteli Bir YaÅŸam İçin bölümünde paylaşılmıştır ve 1636 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 1 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Dil ve Düşünce | Dilin Düşünceye Etkisi - Höristik (Zihinsel Kısa Yollar) - Dil ve Düşünce Sistemi.. orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...