Osmanlı’da Kadılık Müessesesi | Kadı’lığın Tarihi – Osmanlı’da Mahkeme

Osmanlı’da Kadılık Müessesesi

A- KADILIK’IN TARİHİ GELİŞİMİ

Arapça’da kaza (kada) kökünden ism-i fail olan kadı, fıkıh terimi olarak insanlar arasında meydana gelen çekişme ve davaları şer’i hükümlere göre çözümlemek için yetkili makamca tayin edilen kişiyi ifade eder.

Kuran-ı Kerim’de kadı kelimesi bir yerde {Taha 20/72} ”hükmünü, sözünü geçiren” mânasında sözlük anlamıyla, hâkim kelimesinin çoğulu olan hükkâm da yine bir yerde {el-Bakara2/188} “uhdesinde yargı yetkisi de bulunan yöneticiler” mânâsında kullanılmıştır.

Kur’ân’da geçmiş peygamberlerin hayat hikâyeleri anlatılırken doğrudan veya dolaylı olarak onların yargı işleriyle görevlendirildiklerine de temas edilir.{el-Maide 5/44, Sad 38/26}. Resul-i Ekrem de İslâm’da ilk kadı sıfatıyla insanlar arasında meydana gelen birçok hukukî çekişmeyi karara bağlamıştır.

Hz. Ömer devrinde ülkenin fetihlerle genişleyip idarî ve kazaî işlerin çoğalmasının ardından başta Medine olmak üzere Mısır, Irak ve Suriye bölgelerindeki şehirlere ayrıca kadılar tayin edildi.

Emevî Devleti’nin ilk halife’si Muaviye’nin, başşehir Dımaşk’ta hukuken sahip olduğu yargı yetkisini tayin ettiği kadıya devretmesini ve yargı işleriyle hiç meşgul olmamasını taşrada valilerin yargı yetkilerini tayin ettikleri kadılara devretmeleri takip etti. Tayin edilen bu kadılar medenî ve cezaî davaların tamamına, halife ve valiler mezalim mahkemelerine intikal eden davalara bakmaktaydı. Emevîler devrinde kadılara ayrıca idarî, malî ve eğitimle ilgili görevlerle yetim ve vakıf mallarını koruma görevleri de verildi.

Abbasîler’de kadı tayini ve ihtiyacının artması sebebiyle Harunürreşid, önce şehirlere tayin edilecek kadıların seçiminde kendisine yardımcı olması için Hanefî mezhebinin meşhur hukukçusu Ebu Yusuf’u kadılkudat olarak tayin etti. Kadılkudatların daha sonra kadıların tayin, terfi ve azli konusundaki yetkileri tedrici biçimde arttı.

İlk İslâmî devirde kadılarda aranan niteliklerin başında mükemmel bir şer’i hukuk bilgisi gelmekteydi. Ne var ki bu niteliklere sahip kimselere bol miktarda rastlamak mümkün olmadığından zamanla makul bir ölçüde hukukî bilgi ve melekesine sahip olması yeterli görüldü. Bununla beraber vücut bütünlüğüne, sosyal işlerin gereklerini, halkın ihtiyaçlarını, örf ve âdetlerini kavramaya elverişli kültüre, dış etkilere karşı koyacak derecede ahlâk, karakter ve seciyeye sahip olmaları, dinî emir ve yasaklara aykırı davranışlarda bulunmamaları gerektiğini ifade eder. Mecelle’de kadının özellikleri sıralanırken onun hakim, fehim, müstakim, emin, mekin, metin olması, fıkıh meselelerine ve yargılama usulüne vakıf ve davaları onlara uygulayarak sonuçlandırmaya muktedir bulunması şartı aranmış, böylece kadılığın bilgi sanat ve yüksek bir karakter işi olduğu belirtilmiştir. Gayr-i Müslimlerin Müslümanlara kadı tayininin caiz görülmeyişi, hem kadının şer’i ahkâmı uygulayacak olması hem de kadılığın üst düzey kamu görevi oluşuyla açıklanır.

Kadı tayin yetkisi siyasî otoriteyi temsil eden devlet başkanına aittir. Kadı tayini sözlü ve yazılı olabilirdi.

Bir kamu hizmeti olan yargı işine zaman ayırıp bu görevi ifa ettiklerinden dolayı kadılara çalışmalarına karşılık devlet bütçesinden maaş ödenir.

Kadıların asıl görevi insanlar arasında meydana gelen hukukî ihtilafları sonuçlandırmak, hukuka aykırı davranışların cezasını hükme bağlamak, verdikleri hüküm ve cezaları icra ve infaz etmektir. Ancak İslâm tarihinde kadılara dinî, malî, idarî, eğitim öğretim vb. kazaî olmayan görevlerin tevdi edildiği de olmuştur.

Kadılar üzerinde devlet başkanı ve kadılkudatların denetim yetkileri vardır. Kadılar cezayı gerektiren bir suç işlediklerinde diğer kimseler gibi cezalandırılır.

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 18.09.2009 tarihinde Esesli tarafından, Büyük Osmanlı İmparatorluğu bölümünde paylaşılmıştır ve 1893 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 4 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Osmanlı\'da Kadılık Müessesesi | Kadı\'lığın Tarihi - Osmanlı\'da Mahkeme orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...