[Felsefe] Pragmatizm Nedir? | Faydacılık – Temsilcileri Kimlerdir? Kavramları Nedir? Kelime Anlamı – Pragmastik Metod Nedir?

PRAGMATÄ°ZM

Pragmacılık, uygulamacılık ve kılgıcılık deyimleriyle de dile getiriliyor. Kapitalist üretim düzeninin ilk geliÅŸme alanı olan Ä°ngiltere’de John Stuart Mill’in biçimlendirdiÄŸi yararcılığın, yeni ve son geliÅŸme alanı olan Amerika’da Charles Peirce (1839-1914)’in temellerini attığı; William James (1842-1910)’in geliÅŸtirdiÄŸi uygulayıcılığı doÄŸurması doÄŸaldır. Böylelikle, kapitalizmin kendine özgü metafizik felsefesi kurulmuÅŸ olmaktadır.

James, aynı adı taşıyan yapıtında pragmatizm sözcüğü için “gerçi bu ad hoÅŸuma gitmiyor, ama onu böyle adlandırıyorlar, deÄŸiÅŸtirmek için artık çok geç” diyor. Yapıtını da yararcı Mill’e ÅŸu sözlerle armaÄŸan ediyor: “zihnin pragmatik açıklığını ilk olarak kendisinden öğrendiÄŸim, yaÅŸamış olsaydı liderimiz olacağını düşünmekten zevk duyduÄŸum John Stuart Mill’in anısına”.

Pragmacılık, James’in deyiÅŸine göre, bir felsefe olmaktan çok bir metod; düşünceyi, doÄŸurduÄŸu eyleme göre ölçen bir yöntemdir. Charles Peirce, 1878’de Popular Science Monthly Dergisi’nde yayınladığı “Fikirlerimizi Aydınlığa KavuÅŸturmanın Yolu” baÅŸlıklı yazısında şöyle diyordu: “Bir düşüncenin anlamını açıklamak için onun hangi davranışı doÄŸurduÄŸunu bilmek gerekir. Ä°ÅŸte o davranış, o eylem bizim için düşüncenin ta kendisidir”.

William James, yirmi yıl sonra, kimsenin üstünde durmadığı bu sözü bulup ortaya çıkarmış, felsefesini bu söze dayamıştır. Pragmatik metodda yeni hiçbir ÅŸey yoktur, diyor William James. “Sokrates onun ustasıydı. Aristoteles, metodik olarak onu kullanmıştı. Locke, Hume, Berkeley onun araçlarını kullanarak gerçeÄŸe yararlı oldular. Oysa pragmacılığın bu öncüleri, onu ancak parçalar halinde kullandılar. Onlar sadece giriÅŸ yapmışlardı. Pragmacılık metodu günümüze gelinceye kadar genelleÅŸmemiÅŸti, evrensel bir görevin bilincine varamamıştı. Ben bu göreve inanıyorum, konuÅŸmalarımın sonunda size de bu inancı aşılayabileceÄŸimi sanıyorum. Herhangi bir yerde bir ayrım meydana getirmeyen bir ayrım hiçbir yerde var olamaz.”.

Felsefenin bütün görevi, bu dünya formülü ya da şu dünya formülünün doğru olmasının hayatımızın belli anlarında üzerimizde ne gibi bir ayrım doğuracağını anlamak olmalıdır. Pragmatik metod, her şeyden önce, başka türlü son verilemeyecek olan metafizik tartışmaların yatıştırılması metodudur.

Dünya tek midir, çok mu? Kadere mi bağlıdır, yoksa hür müdür? Madde midir, ruh mu? İşte birtakım kavramlar ki dünya için doğru olmaları da kabildir, olmamaları da. Bu çeşit kavramlar üstündeki tartışmaların sonu gelmez. Böyle hallerde pragmatik metod, her kavrama, kendisinden değer verilebilecek pratik sonuçlar çıkarmak suretiyle yorumlamaya çalışır. Bu kavram, öteki kavramdan daha doğru olsaydı, herhangi bir kimse için pratik bakımdan ne gibi bir ayrılık doğacaktı?

Çıkarılan sonuçlarda pratik hiçbir ayrılık yoksa, her iki düşünce de, pratik bakımdan, aynı şeye karşılık olmaktadır. Şu halde tartışma yersizdir. Tartışma yerindeyse, bunun ya da ötekinin doğruluğu halinde pratik bir ayrılığı görebilmemiz gerekir. Bunun, kabacası şu demektir: Dünya madde olsa ne olacak, ruh olsa ne olacak? Biri ya da öteki olması pratik bir fayda sağlıyorsa o zaman başımızın üstünde yeri var.

Nitekim William James, pragmacılık metodunu kullanarak ruhçuluÄŸu seçmektedir. Çünkü: materyalizm umut kırıcıdır, ruhçuluksa umut, hoÅŸlanma, yaÅŸama isteÄŸi vericidir. Tanrı’ya inanmak insanlar için faydalı bir eylemdir. Bu eylem insanlara, James’in deyiÅŸiyle töresel bir tatil yaptırır.

Ölümlü dünyadaki kötülüklerin Tanrı’da yok olacağı düşüncesi, bizleri sorumluluk kaygısından kurtarır. Ä°yiliÄŸin, sonunda nasıl olsa galip geleceÄŸine güvenerek korkumuzu yenebiliriz. Dünya arabasını, yürüdüğü yolda, keyfince gitmeye bırakarak töresel bir tatil (ahlak tatili) yaparız. Ä°yi ama, gerçek bu mudur derseniz James’in karşılığı hazırdır: Gerçek, pratik faydası olandır.

Pragmacılık, böylelikle, akılcı sistemlerle görgücü sistemler arasındaki uzlaÅŸmaz ayrılığı çözdüğü kanısındadır. Aklın verilerini de pragmatik metoda vurarak hem dinci kalabilecek, hem de olgularla ilgilenebilecektir. Her ikisinde de pratik faydası bulunduÄŸuna göre, bunları birbirinden ayırmayı düşünmemektedir. Görgücüler Tanrı düşüncesine, istedikleri kadar “TeÅŸekkür ederiz, kullanmıyoruz” desinler, pragmacı, pratik fayda bulduÄŸu sürece onu kullanmakta devam edecektir.

Pragmacılara göre bir düşünce, yaşayışımız için elverişli olduğu sürece doğrudur. İyidir yerine doğrudur diyebiliriz, çünkü bu iki kavram birbirinin aynıdır. Doğru sözcüğü, inanç alanında iyi olduğunu ispat eden her şeyin adıdır. Doğru olan, belirli sebepler dolayısıyla aynı zamanda iyidir. Bizim için neye inanmak daha iyi olurdu dersek, bu söz şu anlama gelir: Neye inanmak zorundayız?

Bu sorunun karşılığı şudur: İnanılması bizim için daha iyi olan şeye inanmak zorundayız. Şu halde, bizim için daha iyi olanla, bizim için daha doğru olan arasında hiçbir başkalık yoktur.

Pragmatik metod, doğruyla iyiyi birleştirmektedir. Bundan şu sonuç çıkıyor: Erdem, yaşayışımız için elverişli olduğu sürece, pratik fayda sağladiği hallerde doğrudur. Her şey pratik fayda ölçüsüne vurulmalıdır, her şey pratik faydaya göre değerlendirilmelidir. Bu açıdan güzeli de doğruyla ya da iyiyle birleştirerek felsefenin, bilimin, sanatın yetkilerini tek elde, fayda ölçüsüne vurarak değerlendirmelidir. Çünkü bunların pratik değer ya da değersizlik bakımından hiçbir ayrılıkları yoktur.

Pragmacılar, soyut düşüncelere, deney öncesi düşüncelere de kendi metodlarını uyguluyorlar. Onlara göre dogru düşünce, pratikte doğrulanabilen bir düşüncedir. Bir düşüncenin gerçeği, ona yapışık, hareketsiz bir özellik değildir. Gerçek, düşüncenin başına gelen birşeydir. Bir düşünce, kafamızda dururken doğru olamaz. Ancak doğru bir hale gelebilir, olaylar yüzünden doğrulaşır. Onun gerçekliği, geçer hale girmesiyle olur.

Sonsuz derecede faydalı ya da sonsuz derecede zararlı bir gerçeklikler dünyasında yaşamaktayız. Dogru düşünce bizler için önemlidir. Bir ormanda kaybolursanız, açlıktan ölmek üzere bulunursanız, keçi yoluna benzer birşey görünce, bu yolun sonunda insanların oturduğu bir evi düşünmeniz çok önemlidir. Burada doğru düşünce faydalıdır, çünkü konusu olan şey faydalıdır. Doğru düşüncenin pratik değeri, bu düşünceye karşılık olan nesnelerin pratik değerinden çıkmaktadır.

Gerçekte bu nesneler, her zaman için faydalı olmayabilirler. Örneğin keçi yolunun sonundaki ev, boş bir evse, açlıktan ölmek üzere bulunan sizin için hiçbir faydası yoktur. Ama her nesne bir gün, bir zaman önem kazanabileceğinden, herhangi bir durumda doğrulanabilecek bir genel düşünceler stokunu elde bulundurmamız faydalıdır.

Doğru sözcüğü, doğrulama sürecini harekete getiren bir düşüncenin, faydalı sözcüğü ise onun deneyde tamamlanan görevinin adıdır. Doğru düşünceler, faydalı olmadıkça, değer belirten bir ad kazanamazlar.

Gerçek, düşünürken bize faydası olan şeydir, nasıl ki hak da eylem halinde bize faydalı olan şeydir. İnsanlar içiri gerekli olan, uygun olan, iş görecek bir kuram bulmaktır. İşte pragmacılık, bu kuramdır.

Görüldüğü gibi, uygulayıcılık, burjuva dünyasında pek tutulduÄŸu ve pek yayıldığı halde, bilimdışı bir kuramdır. Bilimi de açıkça yadsır. James’e göre “Ä°nsanın dünyadaki durumu, kedinin kitaplıktaki durumu gibidir; görür ve duyar ama hiçbir ÅŸey anlayamaz”.

Pragmacılar, dünyanın nesnel gerçekliğine gözlerini kapamışlardır. Gerçek, kendi yararımıza göre belirlenir, özneldir. Pragmatizm, Dewey, F.S. Schiler tarafından izlenmiş; ırkçılığı ve faşizmi açıkça savunmaya kadar çeşitli biçimlere bürünmüştür.

Pragmatizm

Doğruluğu ve gerçekliği tek taraflı olarak sadece eylemlerin sonuçlarıyla değerlendiren ve onlara yalnızca fayda açısından bakan akıma pragmatizm denir.

BaÅŸlıca temsilcileri; W.James,J.Dewey’dir.

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 26.04.2008 tarihinde shane tarafından, Felsefe - Sosyoloji - Hukuk Konu Anlatımları bölümünde paylaşılmıştır ve 3536 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 1 adet mesaj daha bulunmaktadır.

[Felsefe] Pragmatizm Nedir? | Faydacılık - Temsilcileri Kimlerdir? Kavramları Nedir? Kelime Anlamı - Pragmastik Metod Nedir? orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...