BirleÅŸik Kelimelerin Yazılışı | BitiÅŸik Yazılan BirleÅŸik Kelimeler – Ayrı Yazılan BirleÅŸik Kelimeler – Örneklerle Anlatım
Hale - 27 Aralık 2013 Güzel Türkçemiz ve Dilbigisi 0 0 Okunma : 2586
İçerik Hakkında Bilgi
- Bu içerik 11.04.2008 tarihinde Hale tarafından, Güzel Türkçe'miz | Türkçe Dilbilgisi bölümünde paylaşılmıştır ve 21980 kez okunmuştur.
Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum
İçerik ve Kategori Araçları
- Kategoriye Abone Ol
- Makalenin Çıktısını Al
- Makaleye Yorum ekle
- Son Güncellenme Tarihi: 29 Ekim 2013, Salı 05:32
Birleşik Kelimelerin Yazılışı
Belirtisiz isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, isnat grupları, birleÅŸik fiiller, ikilemeler, kısaltma grupları ve kalıplaÅŸmış çeÂkimli fiillerden oluÅŸan ifadeler, yeni bir kavramı karşıladıklarında birleÅŸik kelime olurlar: yer çekimi, hanımeli, ses bilgisi; beyaz peynir, açıkgöz, toplu iÄŸne; eli açık, sırtı pek; söz etmek, zikretmek, hasta olmak, gelebilmek, yazadurmak, alıvermek; çoluk çocuk, çıtçıt, altüst; başüstüne, günaydın; saÄŸ ol, ateÅŸkes, külbastı.
Birleşik kelimeler belirli kurallar çerçevesinde bitişik veya ayrı olarak yazılır.
A. Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler
Birleşik kelimeler aşağıdaki durumlarda bitişik yazılırlar:
1. Ses düşmesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır: kaynana (< kayın ana), kaynata (< kayın ata), nasıl (< ne asıl), niçin (< ne için), pazartesi (< pazar ertesi), sütlaç (< sütlü aş), birbiri (< biri biri).
2. Et- ve ol- yardımcı fiilleriyle birleşirken ses düşmesine veya ses türemesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır: emretmek (
UYARI : Sadece söyleyiÅŸte tonlulaÅŸma biçiminde ses deÄŸiÅŸmesine uÄŸrayanlar ayrı yazılır: azat etmek, hamt etmek, izaç etmek, iktisap etÂmek. Bu örneklerde tonluluk söyleyiÅŸte belirtilir.
3. Kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında benzetme yoluyla anlam değişmesine uğradığında bu tür birleşik kelimeler bitişik yazılır.
a. Bitki adları: aslanaÄŸzı, civanperçemi, keçiboynuzu, kuÅŸburnu, turnagagası, açıkağız, akkuyruk (çay), alabaÅŸ, altınbaÅŸ (kavun), altıparmak (palamut), beÅŸbıyık (muÅŸmula), acemborusu, çobançantası, gelinfeneri, karnıkara (börülce), kuÅŸyemi, ÅŸeytanarabası, venüsçarığı, yılanÂyastığı, akÅŸamsefası, camgüzeli, çadıruÂÅŸağı, gecesefası, ayÅŸekadın (fasulye), hafızali (üzüm), havvaanaeli, meryemanaeldiveni.
b. Hayvan adları: danaburnu (böcek), akbaÅŸ (kuÅŸ), alabacak (at), baÄŸrıkara (kuÅŸ), beÅŸÂparmak (deniz hayvanı), beÅŸpençe (deniz hayvanı), çakırkanat (ördek), elmabaÅŸ (tepeli dalgıç), kababurun (balık), kamçıkuyruk (koyun), kamışkulak (at), karabaÅŸ, karagöz (balık), karaÂfatma (böcek), kızılkanat (balık), sarıkuyruk (balık), yeÅŸilbaÅŸ (ördek), sazkayası (balık), sırtıÂkara (balık), ÅŸeytaniÄŸnesi, yalıçapkını (kuÅŸ), bozbakkal (kuÅŸ), bozyürük (yılan), karadul (örümcek), sarısabır (bitki).
c. Hastalık adları: itdirseÄŸi (arpacık), delibaÅŸ, karabacak, karataÂban.
ç. Alet ve eÅŸya adları: balıkgözü (halka), deveboynu (boru), domuzayağı (çubuk), domuztırÂnağı (kanca), horozayağı (burgu), kargaburnu (alet), keçitırnağı (oyma kalemi), kedigözü (lamba), leylekgagası (alet), sıçankuyruÄŸu (törpü), baltabaÅŸ (gemi) gagaburun (gemi), kancabaÅŸ (kayık), adayavrusu (tekne).
d. Biçim adları: ayıbacağı (yelken biçimi), balıksırtı (desen), civankaşı (nakış), eÅŸekÂsırtı (çatı biçimi), kazkanadı (oyun), kırlangıçkuyruÄŸu (iÅŸaret), koçboynuzu (iÅŸaret), köpekkuyruÄŸu (spor), sıçandiÅŸi (dikiÅŸ), balgümeci (dikiÅŸ), beÅŸikörtüsü (çatı biçimi), turnageçidi (fırtına).
e. Yiyecek adları: dilberdudağı (tatlı), hanımgöbeÄŸi (tatlı), hanımparmağı (tatlı), kaÂdınbudu (köfte), kadıngöbeÄŸi (tatlı), kargabeyni (yemek), kedidili (bisküvi), tavukgöğsü (tatlı), vezirparmağı (tatlı), bülbülyuvası (tatlı), kuÅŸlokumu (kurabiye), alinazik (kebap).
f. Oyun adları: beştaş, dokuztaş, üçtaş.
g. Gök cisimlerinin adları: AltıkardeÅŸ (yıldız küÂmesi), Arıkovanı (yıldız kümesi), Büyükayı (yıldız kümesi), Demirkazık (yıldız), Küçükayı (yıldız küÂmesi), Kervankıran (yıldız), Samanyolu (yıldız kümesi), YedikardeÅŸ (yıldız kümesi).
ÄŸ. Renk adları: baklaçiçeÄŸi, balköpüğü, camgöbeÄŸi, devetüyü, fildiÅŸi, gülkurusu, kavuniçi, narçiÂçeÄŸi, ördekbaşı, ördekgagası, tavÅŸanaÄŸzı, tavÅŸankanı, turnagözü, vapurÂdumanı, viÅŸneçürüğü, yavruaÄŸzı.
4. -a, -e, -ı, -i, -u, -ü zarf-fiil ekleriyle bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek, görmek ve yazmak fiilleriyle yapılan tasvirî fiiller bitiÅŸik yazılır: alabildiÄŸine, düşünebilmek, yapabilÂmek; uyuyakalmak; gidedurmak, yazadurmak; çıkagelmek, olagelmek, süregelmek; düşeyazmak, öleyazmak; alıvermek, gelivermek, gülüvermek, uçuvermek; düşmeyegör, ölmeyegör.
5. Bir veya iki ögesi emir kipiyle kurulan kalıplaÅŸmış birleÅŸik keliÂmeler bitiÅŸik yazılır: alaÅŸağı, albeni, ateÅŸkes, çalçene, çalyaka, dönbaba, gelberi, incitmebeni, rastgele, sallabaÅŸ, sallasırt, sıkboÄŸaz, unutmabeni; çekyat, geçgeç, kaçgöç, kapkaç, örtbas, seçal, veryansın, yapboz, yazboz tahtası.
6. -an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve -mış/-miş sıfat-fiil eklerinin kalıplaşmasıyla oluşan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
ağaçkakan, alaybozan, cankurtaran, çöpçatan, dalgakıran, demirkapan, etyaran, filizkıran, gökdelen, oyunbozan, saçkıran, yelkovan, yolgeçen;
akımtoplar, altıpatlar, barışsever, basınçölçer, betonkarar, bilgisayar, çoksatar, dilÂsever, füzeatar, özezer, pürüzalır, uçaksavar, yurtsever;
baştanımaz, değerbilmez, etyemez, hacıyatmaz, kadirbilmez, karıncaez-mez, kuşkonmaz, külyutmaz, tanrıtanımaz, varyemez;
çokbilmiş, güngörmüş.
7. İkinci kelimesi -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) kalıplaşmış belirli geçmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: albastı, ciğerdeldi, çıtkırıldım, dalbastı, fırdöndü, gecekondu, gündöndü, hünkârbeğendi, imambayıldı, karyağdı, külbastı, mirasyedi, papazkaçtı, serdengeçti, şıpsevdi, zıpçıktı.
8. Her iki kelimesi de -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) belirli geçmiÅŸ zaman veya -r /-ar /-er geniÅŸ zaman eklerini almış ve kalıplaÅŸmış bulunan birleÅŸik kelimeler bitiÅŸik yazıÂlır: dedikodu, kaptıkaçtı, oldubitti, uçtuuçtu (oyun); biçerbaÄŸlar, biçerdöÂver, göçerkonar, kazaratar, konargöçer, okuryazar, uyurgezer, yanardöÂner, yüzergezer.
Aynı yapıda olan çakaralmaz kelimesi de bitişik yazılır.
9. Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleÅŸik kelimeler bitiÅŸik yazılır: ayakaltı, bilinçaltı, gözaltı (gözetim), ÅŸuuraltı; akÅŸamüstü, akÅŸamüzeri, ayaküstü, ayaküzeri, bayraÂmüstü, gerçeküstü, ikindiüstü, olaÄŸanüstü, öğleüstü, öğleüzeri, suçüstü, yüzüstü.
10. İki veya daha çok kelimenin birleşmesinden oluşmuş kişi adları, soyadları ve lakaplar bitişik yazılır: Alper, Aydoğdu, Birol, Gülnihal, Gülseren, Gündoğdu, Şenol, Varol; Abasıyanık, Adıvar, Atatürk, Gökalp, Güntekin, İnönü, Karaosmanoğlu, Tanpınar, Yurdakul; Boynueğri Mehmet Paşa, Tepedelenli Ali Paşa, Yirmisekiz Çelebi Mehmet, Yedisekiz Hasan Paşa.
11. İki veya daha çok kelimeden oluşmuş Türkçe yer adları bitişik yazılır: Çanakkale, Gümüşhane; Acıpayam, Pınarbaşı, Şebinkarahisar; Beşiktaş, Kabataş.
Åžehir, kent, köy, mahalle, daÄŸ, tepe, deniz, göl, ırmak, su vb. kelimeÂlerle kurulmuÅŸ sıfat tamlaması ve belirtisiz isim tamlaması kalıbındaki yer adları bitiÅŸik yazılır: AkÅŸehir, EskiÅŸehir, SuÅŸehri, YeniÅŸehir; Atakent, Batıkent, Konutkent, Korukent, Çengelköy, Sarıyer, Yenimahalle; KarabaÄŸ, KaradaÄŸ, UludaÄŸ; Kocatepe, Tınaztepe; Akdeniz, Karadeniz, Kızıldeniz; Acıgöl; Kızılırmak, YeÅŸilırmak; Ä°ncesu, Karasu, Sarısu, Akçay.
12. Kişi adları ve unvanlarından oluşmuş mahalle, meydan, köy vb. yer ve kuruluş adlarında unvan kelimesi sonda ise, gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır: Abidinpaşa, Bayrampaşa, Davutpaşa, Ertuğrulgazi, Kemalpaşa (ilçesi); Necatibey (Caddesi), Mustafabey (Caddesi).
13. Ara yönleri belirten kelimeler bitiÅŸik yazılır: güneybatı, güneyÂdoÄŸu, kuzeybatı, kuzeydoÄŸu.
14. Bunlardan baÅŸka dilimizde her iki ögesi de asıl anlamını koruÂduÄŸu hâlde yaygın bir biçimde gelenekleÅŸmiÅŸ olarak bitiÅŸik yazılan keliÂmeler de vardır:
a. BaÅŸ sözüyle oluÅŸturulan sıfat tamlamaları: baÅŸağırlık, baÅŸbakan, başçavuÅŸ, baÅŸeser, baÅŸfiyat, baÅŸhekim, baÅŸhemÅŸire, baÅŸkahraman, baÅŸkaÂrakter, baÅŸkent, baÅŸkomutan, baÅŸköşe, baÅŸmüfettiÅŸ, başöğretmen, baÅŸÂparmak, baÅŸpehlivan, baÅŸrol, baÅŸsavcı, baÅŸÅŸehir, baÅŸyazar.
b. Bir topluluÄŸun yöneticisi anlamındaki başı sözüyle oluÅŸturulan belirtisiz isim tamlamaları: aşçıbaşı, binbaşı, çarkçıbaşı, çeribaşı, eleÂbaşı, mehterbaşı, onbaşı, ustabaşı, yüzbaşı.
c. Oğlu, kızı sözleri: çapanoğlu, eloğlu, hinoğluhin, elkızı.
ç. AÄŸa, bey, efendi, hanım, nine vb. sözlerle kurulan birleÅŸik kelimeÂler: aÄŸababa, aÄŸabey, beyefendi, efendibaba, hanımanne, hanımefendi, hacıaÄŸa, hıyaraÄŸalık, kadınnine, paÅŸababa.
d. Biraz, birkaç, birkaçı, birtakım, birçok, birçoÄŸu, hiçbir, hiçÂbiri, herhangi belirsizlik sıfat ve zamirleri de gelenekleÅŸmiÅŸ olarak bitiÂÅŸik yazılır.
15. Ev kelimesiyle kurulan birleÅŸik kelimeler bitiÅŸik yaÂzılır: aÅŸevi, bakımevi, basımevi, doÄŸumevi, gözlemevi, huzurevi, koÂnukevi, orduevi, öğretmenevi, polisevi, yayınevi.
16. Hane, name, zade kelimeleriyle oluÅŸturulan birleÅŸik kelimeÂler bitiÅŸik yazılır: çayhane, dershane, kahvehane, yazıhane; beyanname, kanunname, seÂyahatname, siyasetname; amcazade, dayızade, teyzezade.
UYARI: Eczahane, hastahane, pastahane, postahane sözleri kullanımdaki yaygınlık dolayısıyla eczane, hastane, pastane, postane biçiminde yazılmaktadır.
17. Farsça kurala göre oluÅŸturulan isim ve sıfat tamlamaları ile kaÂlıplaÅŸmış biçimler bitiÅŸik yazılır: cürmümeÅŸhut, darıdünya, ehliÂbeyit, ehveniÅŸer, erkânıharp, fecrisadık, gayrimenkul, gayrimeÅŸru, hüsnükuruntu, hüsnüniyet, suikast, hamdüsena, hercümerç.
18. Arapça kurala göre oluÅŸturulan tamlamalar ve kalıplaÅŸmış biçimler bitiÅŸik yazılır: aliyyülâlâ, ceffelkalem, darülaceze, darülfünun, daüssıla, fevkalade, fevkalbeÅŸer, hıfzıssıhha, hüvelbaki, ÅŸeyÂhülislam, tahtelbahir, tahteÅŸÅŸuur; âlemşümul, cihanşümul, aleykümselam, Allahualem, bismillah, fenafillah, fisebilillah, hafazanallah, inÅŸallah, maÅŸallah, velhasıl, velhasılıkelam.
19. Müzik makam adları bitişik yazılır: acembuselik, hisarbuselik, muhayyerkürdi.
Bir sıfatla oluşturulan usul adlarında sıfat ayrı yazılır: ağır aksak, yürük aksak, yürük semai.
20. Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır: İçişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yükseköğretim.
B. Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler
1. Etmek, edilmek, eylemek, kılmak, kılınmak, olmak, olunmak yarÂdımcı fiilleriyle kurulan birleÅŸik fiiller herhangi bir ses düşmeÂsine veya türemesine uÄŸramazsa ayrı yazılır: alt etmek, arz etmek, azat etmek, boÅŸ olmak, dans etmek, el etmek, göç etmek, ilan etmek, kabul etmek, kul etmek, kul olmak, not etmek, oyun etmek, saÄŸ olmak, söz etmek, terk etmek, var olÂmak, yok etmek, yok olmak.
2. BirleÅŸme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam deÄŸiÅŸikliÄŸine uÄŸÂramayan birleÅŸik kelimeler ayrı yazılır.
a. Hayvan türlerinden birinin adıyla kurulanlar:
ada balığı, ateş balığı, dil balığı, fulya balığı, kedi balığı, kılıç balığı, köpek balığı, ton balığı, yılan balığı; acı balık, bıyıklı balık, dikenli balık.
ardıç kuşu, arı kuşu, çalı kuşu, deve kuşu, muhabbet kuşu, saka kuşu, tarla kuşu, yağmur kuşu; alıcı kuş, boğmaklı kuş, makaralı kuş.
aÄŸustos böceÄŸi, ateÅŸ böceÄŸi, cırcır böceÄŸi, hamam böceÄŸi, ipek böceÄŸi, uçuç böceÄŸi, uÄŸur böceÄŸi; ağılı böÂcek, çalgıcı böcek, sümüklü böcek.
at sineği, et sineği, meyve sineği, sığır sineği, su sineği, uyuz sineği.
deniz yılanı, ok yılanı, su yılanı; Ankara keçisi, daÄŸ keçisi, yaban keçisi; fındık faresi, tarla faresi; daÄŸ sıçanı, tarla sıçanı; Beç tavuÄŸu, daÄŸ tavuÄŸu; Amerika tavÅŸanı, yaban tavÂÅŸanı; kaya örümceÄŸi, ÅŸeytan örümceÄŸi; bal arısı, yaban arısı; Pekin ördeÄŸi, yaban ördeÄŸi; Ankara kedisi, Van kedisi; Afrika domuzu, yaban domuzu.
b. Bitki türlerinden birinin adıyla kurulanlar:
ayrık otu, beşparmak otu, çörek otu, eğrelti otu, güzelavrat otu, kelebek otu, ökse otu, pisipisi otu, taşkıran otu, yüksük otu; acı ot, sütlü ot.
ateş çiçeği, çuha çiçeği, güzelhatun çiçeği, ipek çiçeği, küpe çiçeği, lavanta çiçeği, mum çiçeği, yayla çiçeği, yıldız çiçeği; ölmez çiçek.
avize ağacı, ban ağacı, dantel ağacı, kâğıt ağacı, mantar ağacı, mercan ağacı, öd ağacı, pelesenk ağacı, süt ağacı, tespih ağacı; kör ağaç.
altın kökü, boya kökü, eğir kökü, helvacı kökü, meyan kökü; ek kök, saçak kök, yumru kök.
daÄŸ elması, yer elması; çalı dikeni, deve dikeni; köpek üzümü, kuÅŸ üzümü; çakal armudu, daÄŸ armudu; at kestanesi, kuzu kestanesi; can eriÄŸi, gövem eriÄŸi; kuzu mantarı, yer mantarı; su kaÂmışı, ÅŸeker kamışı; daÄŸ nanesi, taÅŸ nanesi; ayı gülü, Japon gülü; Antep fıstığı, çam fıstığı; sırık fasulyesi, soya fasulyesi; Amerika bademi, taÅŸ bademi; Afrika menekÂÅŸesi, deniz menekÅŸesi; Japon sarmaÂşığı, kuzu sarmaşığı; Hint inciri, kavak inciri; armut kurusu, kayısı kuÂrusu; su sarımsağı, ÅŸeker pancarı.
kuru fasulye, kuru incir, kuru soğan, kuru üzüm.
UYARI : Çiçek dışında anlamlar taşıyan baklaçiçeÄŸi (renk), narçiÂçeÄŸi (renk), suçiçeÄŸi (hastalık); ot dışında anlamlar taşıyan ağızotu (barut), sıçanotu (arsenik); ses düşmesine uÄŸramış olan çöreotu ve yayÂgın bir biçimde gelenekleÅŸmiÅŸ olan semizotu, dereotu bitiÅŸik yazılır.
c. Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler:
alçı taşı, bileÄŸi taşı, çakmak taşı, damla taşı, HacıbektaÅŸ taşı, kiÂreç taşı, lüle taşı, Oltu taşı, sünger taşı, yılan taşı; buzul taÅŸ, damla taÅŸ, dikili taÅŸ, kayaÄŸan taÅŸ, yaprak taÅŸ.
arap sabunu, el sabunu; kahve deÄŸirmeni, yel deÄŸirmeni; kahve dolabı, su dolabı; oturma odası; duvar saati, kol saati; duvar takvimi, masa takvimi; yemek masası; itfaiye aracı, kurtarma aracı; masa örÂtüsü, yatak örtüsü; el kitabı, Frenk gömleÄŸi, Ä°ngiliz anahtarı, Ä°ngiliz siÂcimi; alt geçit, tüp geçit, üst geçit, çekme demir, çekme kat, dolma kalem, dönme dolap, kesme kaya, toplu iÄŸne, vurmalı çalgılar, vurmalı sazlar, yapma çiçek.
afyon ruhu, katran ruhu, lokman ruhu, nane ruhu, tuz ruhu.
ç. Yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler: Arnavut kaldırımı; çevre yolu, deniz yolu, hava yolu, kara yolu, keçi yolu; köprü yol.
d. Durum, olgu ve olay bildiren sözlerden biriyle kurulan birleÅŸik keÂlimeler: açık oturum, açık öğretim, ana dili, ay tutulması, baÅŸ aÄŸrısı, baÅŸ belası, baÅŸ dönmesi, çıkış yolu, çözüm yolu, dil birliÄŸi, din birliÄŸi, güç birliÄŸi, iÅŸ birliÄŸi, iÅŸ bölümü, madde başı, ses uyumu, yer çekimi.
e. Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleÅŸik kelimeler: anlam bilimi, dil bilimi, edebiyat bilimi, gök bilimi, halk bilimi, ruh bilimi, toplum bilimi, toprak bilimi, yer bilimi; dil bilgisi, halk bilgisi, ses bilÂgisi, ÅŸekil bilgisi.
f. Yuvar ve küre sözleriyle kurulan birleşik kelimeler: göz yuvarı, hava yuvarı, ısı yuvarı, ışık yuvarı, renk yuvarı, yer yuvarı; hava küre, ışık küre, su küre, taş küre, yarı küre, yarım küre.
g. Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleÅŸik kelimeler: bohça böreÄŸi, su böreÄŸi, talaÅŸ böreÄŸi; baÂdem yağı, çiçek yağı, kuyruk yağı; arpa suyu, maden suyu, meyve suyu; kaÅŸar peyniri, tulum peyniri, beyaz peynir; Adana kebabı, tas kebabı, Urfa kebabı; Ä°negöl köftesi, Ä°zmir köftesi; ezogelin çorbası, mercimek çorÂbası, yoÄŸurt çorbası; irmik helvası, kâğıt helvası, koz helva; acı badem kurabiyesi; KemalpaÅŸa tatlısı, peynir tatlısı, yoÄŸurt tatlısı; baÂdem ÅŸekeri, balık yumurtası.
burgu makarna, çubuk makarna, yüksük makarna; kakaolu kek, üzümlü kek; çiğ köfte, içli köfte; dolma biber, kesme şeker, süzme yoğurt, yarma şeftali; kuru yemiş.
ÄŸ. Gök cisimleri: Çoban Yıldızı, Kervan Yıldızı, Kutup Yıldızı, kuyÂruklu yıldız; gök taşı, hava taşı, meteor taşı.
h. Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle kurulan birleÅŸik kelimeler: patlak göz, süzgün göz; aşık kemiÄŸi, bel kemiÄŸi, elmacık kemiÄŸi; serçe parmak, ÅŸehadet parÂmağı, yüzük parmağı; azı diÅŸi, köpek diÅŸi, süt diÅŸi; kuyruk sokumu, safra kesesi; çatma kaÅŸ, takma diÅŸ, takma kirpik, takma kol; ekÅŸi surat, kepçe surat; gaga burun (kimse), karga burun, kepçe kulak, çaÂkır pençe, demir yumruk, kuru kemik.
ı. Benzetme yoluyla insanın bir niteliÄŸini anlatmak üzere bitki, hayÂvan ve nesne adlarıyla kurulan birleÅŸik kelimeler: çetin ceviz, çöpsüz üzüm; eski kurt, sarı çıyan, saÄŸmal inek; ağır top, eksik etek, eski toprak, eski tüfek, kara maÅŸa, sapsız balta.
i. Zamanla ilgili birleÅŸik kelimeler: baÄŸ bozumu, gece yarısı, gün orÂtası, hafta başı, hafta sonu.
3. -r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en sıfat-fiil ekleriyle kurulan sıfat tamÂlaması yapısındaki birleÅŸik kelimeler ayrı yazılır: bakar kör, çalar saat, çıkar yol, döner sermaye, güler yüz, koÅŸar adım, yazar kasa, yeter sayı; çıkmaz sokak, geçmez akçe, görünmez kaza, ölmez çiçek, tükenmez kalem; akan yıldız, doyuran buhar, uçan daire.
4. Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuÅŸ isim tamlaÂması yapısındaki renk adları ayrı yazılır: bal rengi, duman rengi, gümüş rengi, portakal rengi, saman rengi; ateÅŸ kırmızısı, boncuk mavisi, çivit mavisi, gece mavisi, limon saÂrısı, safra yeÅŸili, süt kırı.
5. Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar ayrı yazılır: açık mavi, açık yeşil, kara sarı, kirli sarı, koyu mavi, koyu yeşil.
6. Yer adlarında kullanılan batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu, aşağı, orta, yukarı, iç, yakın, uzak kelimeleri ayrı yazılır: Doğu Anadolu, Batı Trakya, Orta Anadolu, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Orta Asya, Orta Doğu, Yakın Doğu, Uzak Doğu, Güneybatı Anadolu, İç Asya, İç Anadolu, Aşağı Ayrancı, Yukarı Ayrancı.
7. Kişi adlarından oluşmuş mahalle, bulvar, cadde, sokak, ilçe, köy vb. yer ve kuruluş adlarında sondaki unvanlar hariç, şahıs adları ayrı yazılır: Yunus Emre Mahallesi; Gazi Mustafa Kemal Bulvarı; Ziya Gökalp Bulvarı; Nene Hatun Caddesi; Fevzi Çakmak Sokağı, Cemal Nadir Sokağı; Koca Mustafapaşa; Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi, Sultan Ahmet Camii, Sütçü İmam Üniversitesi.
8. Dış, iç, öte, sıra sözleriyle oluÅŸturulan birÂleÅŸik kelime ve terimler ayrı yazılır: ahlak dışı, çaÄŸ dışı, din dışı, kanun dışı, olaÄŸan dışı, yasa dışı; ceviz içi, hafta içi, yurt içi; fizik ötesi, kızıl ötesi, mor ötesi, sınır ötesi; aklı sıra, ardı sıra, peÅŸi sıra, yanı sıra.
9. Somut olarak yer belirten alt ve üst sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır: deri altı, su altı, toprak altı, yer altı (yüzey); arka üstü, baş üstü, böbrek üstü bezi, tepe üstü (trafikte).
10. Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, küçük, saÄŸ, sol, peÅŸin, bir, iki, tek, çok, çift sözlerinin baÅŸa getirilmesiyle oluÅŸtuÂrulan birleÅŸik kelime ve terimler ayrı yazılır: alt yazı; üst kat, üst küme; ana bilim dalı, ana dili; ön söz, ön yargı; art damak, art niyet; arka teker; yan cümle, yan etki; karşı görüş, karşı oy; iç saÂvaÅŸ, iç tüzük; dış borç, dış hat; orta kulak, orta oyunu; büyük anne, büyük baba; küçük harf, küçük parmak; saÄŸ açık, saÄŸ bek; sol açık, sol bek; peÅŸin fikir, peÅŸin hüküm; bir gözeli, bir hücreli; iki anlamlı, iki eÅŸeyli; tek eÅŸli, tek hücreli; çok düzlemli, çok hücreli; çift ayaklılar, çift kanatlılar.
Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum
Bu içerik 11.04.2008 tarihinde Hale tarafından, Güzel Türkçe'miz | Türkçe Dilbilgisi bölümünde paylaşılmıştır ve 21980 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 0 adet mesaj daha bulunmaktadır.
Birleşik Kelimelerin Yazılışı | Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler - Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler - Örneklerle Anlatım orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...