Yörelere Göre Düğünlerde Oyun | Oyunun Hemen Her Yerde Bir Sıra Erkânı (Usulü – Yöntemi) Vardır

DÜĞÜNLERDE OYUN

Düğün iki yavuklunun birleşimini kutlayan ve yeni bir yuvanın eşiğinden saadet yoluna geçmelerini dileyen bir kır temsili mahiyetiyle oyunun sevinç gösterisi için o kadar tabiî, hazırlıklı ve süslü püslü bir dekor vesilesidir.

Oyunun hemen her yerde bir sıra erkânı (usulü, yöntemi) vardır. BaÅŸlayış sırası bozulursa, usule azıcık riayetsizlik edilirse, kavga ve bazen kan bile çıkabilir. Onun için, oyunları oÄŸlanın akrabasından olan ve “kâhya” denilen sözü geçer delikanlılar idare eder. Oyuna çıkacaklardan birinin ayağı çalgının havasına yatmayacaksa, davulcuların yanına bu delikanlı yaklaşıp kulaklarına hafifçe kendi istediÄŸi havayı adıyla söyler. Böylece türlü oyunlar birbirini takip edip gider.

Oyuna çıkan kabadayıya zümre arkadaşları para çevirirler. Başka gruplarda arkadaşı olanlara da para çevirmek kabildir. Oyununu bitiren delikanlı meydandan ayrılırken çalgıcıların alnına para yapıştırır. Bu paralar, kıymetine göre davul zurnacıları coşturur.

Her delikanlı grubunun önünde binlikle rakılar, sular, meze olarak leblebi vs. vardır. Başlarında efeler de bunlardan sarhoş olan veya azıcık taşkınlığa kalkışarak bağırıp çağıranları usulca oradan göndertirler. Böylelikle düğünün tadını kaçırtmamaya dikkat olunur.

Düğün boyunca delikanlıların baba, amca, dayı ve hatta saydıkları büyükler orada bulunmazlar. Yirmisinden aşağı delikanlılar gruptakiler arasında yer almazlar.

Kars köylerinde: Görücü usuldendir. Bazı ÅŸartlar hariç, niÅŸan her yerdeki gibi yapılır.Düğünden önce, baÅŸlık denilen ve miktarı baÅŸtan kararlaÅŸtırılmış olan bir meblaÄŸ oÄŸlan tarafından kız evine verilir. Kızın ebeveyni bunu kızın çeyizine harcarlar. OÄŸlan tarafının atlıları gelini almaya gelirler. Gelin kapıdan çıkarılacağı sırada babası tarafından hayır dua edilir. VedalaÅŸma merasimi olarak evde geline tandır veya ocağın etrafı dolaÅŸtırılır. Hem de kızın beline dayısı – yoksa yakın erkek akrabası – tarafından hayır dua ile bir kemer baÄŸlanır. Bu kemer gelinin hayırlı evlat vermesinin timsâlidir. Kemer baÄŸlayan dayıya güvey tarafı önceden hazırlanmış bir hediyeyi verir. Gelin kapıdan çıkarılacağı zaman kızın akrabasından biri kapıyı kapar ve hediye almadan açmaz. Gelin dışarı çıktıktan sonra davul zurna tarafından “aÄŸlatma” denilen hazin havalar çalınır. Gelin ata bindikten sonra hava KöroÄŸlu’na çevrilir. Yola köylüler ip gerer ve para alırlar. Gelin eÄŸer baÅŸka köye gidiyorsa iki köy arasında belirli mesafeler dahilinde sürat veya mukavemet yarışları tertiplenir. Birinci gelen atlı gelinin yaklaÅŸmakta olduÄŸu müjdesini güveyi evine götürür ve önceden hazırlanmış olan hediyeyi alır. Bu hediye çoÄŸu zaman elbiselik kumaÅŸ veya ona benzer ÅŸeyler olup atın boynuna dolanır. Böylelikle hem at, hem de sahibi teÅŸhir edilmiÅŸ olur.

Gelin güveyin evine gelince halk “Dostun dostluÄŸuna, düşmanın körlüğüne hele bir Allah Allah…”

Gelin eve girdikten sonra güveyin babası veya onun yerini tutacak ÅŸahıs tarafından “hoÅŸ geldin” denir ve bir hediye verilip gelin oturtulur. Hediye verilmeden gelin oturmaz. Bazı köylerde, hususiyle Karapapaklarda geline “hoÅŸ geldin” türküsü söylenir. Bu ÅŸarkının sözlerinde oÄŸlan evinin önemli kimseleri birer birer geline takdim olunur.

diyerek bir ağızdan haykırışırlar ve havaya silah atarlar. Bundan sonra gelinin atı önünde tek veya halka halinde yürütülen oyunlardan birkaçını seyrederler. Gelin, evin kapısı önünde ters çevrilmiÅŸ bir kazanın üstüne indirilir. Çünkü, demire basılmak uÄŸur sayılır. (Aynı veçhile (ÅŸekilde) oyun da vifak (barış, uygunluk) ve ‘hengin timsâlidir. Çok uzun olan türkünün bir parçasını alıyoruz: HoÅŸ Geldin

Gelin diyer, yoktur bacım
Başımdan aldılar tacım
Görümün de senin bacın
Gelin hoÅŸ geldin, hoÅŸ geldin

Sonra gelinin odasına güvey getirilir ve elele tutturularak oyuna kaldırılır. (Oyun burada yine vifak ve ‘hengin ilk uÄŸuru sayılmış görünüyor.) Sonra güvey çekilir. Kadınlar ayrı, erkekler ayrı yerlerde eÄŸlentiye devam ederler. O arada bazen davul zurna susturulur. Ağızdan (buna nanay derler) oyun havaları söylenerek Barlar veya tek oyunlar yürütülür. (Oyun tekrar iyi geçim ve uzlaşımın timsâli olur.)

Düğün eÄŸlentilerinin idaresi için nüfuzlu bir ÅŸahıs “Düğün Beyi” seçilir. EÄŸlenceleri hep o bey idare eder. Beyin emrine itaat zaruridir. Ä°stediÄŸini oyuna o kaldırır. Oyun bilmeyen veya çekinenlere derhal koyun, kuzu veya para cezası verilir. Hem de, bu ceza çereze tahvil olunarak düğün halkına ikram olunur.

Elazığ’da düğün kurulunca davullar çalınır. Düğüncüler gelmeye baÅŸlar. Oyun bittikten sonra artık “Kadınlar Alayı” yapılmaÄŸa baÅŸlar. Alay bir daire dahilinde cereyan eder. Elele tutarak oynarlar.

Kayseri’de ÇarÅŸamba sabahı oÄŸlan evinin kapısında davul, düdük çalınır. BaÅŸ devenin boynunda tefçi, kemancı, önde kalkan, zeybek bulunur. Bu meydana gelince kalkan oynanır.

Erzincan’dan beÅŸ oyun türküsü verelim: Havuz Başı

Havuz başında oturur
Sağ elin suya batırır Al Elma

Al elma soyulur mu
Güzelden doyulur mu
Y’ri güzel olanın
Kolları yorulur mu Lorgi

Lorgi lorgi eller kınalı
Lorgi kaşlar rastıklı lorgi
Hele hel gül sen şen lorgi Kız Saçların

Kız saçların iki kat
Kes birini bana sat
Kız saçların saçların
Oynar omuz başların
Y’r yâr yâr aman Nay Nay

Varam gidem vaskala
Belki derdim az kala gitti
Yârim gitti gelmedi
Belki urus’tan bir kız ala
Kız ala nay nay naynanay nayni nanay nay nanay

Elazığ’da kına gecesi yoÄŸrulmuÅŸ balmumundan yapılma “Gelin Mumu” denilen mumlar tabaklara dikilip yakılırlar. Gelinin önü ve arkası sıra ışıldayan mumları yedi tane kız alır.

Defçiler de şu şarkıyı söylerler: Çayda çıra yanıyor
Ayda yılda yanıyor
Hazır ol gelin hanım
Yolculuk yaklaşıyor

Gelin oturur tahtında
Allar giyer vaktinde
Gelinin toy vaktinde
Hanım yalelli

Muhat’ta (Kütahya) gelin getirmeden bir hafta önce oÄŸlan evi tarafından davul zurna çalınmaÄŸa baÅŸlar. Davetliler, t’ köyün kenarında da onları davulcu karşılar, bahÅŸiÅŸ ister. Davetlilerin geldiÄŸi günün akÅŸamı münasip bir yere ateÅŸ yakılarak köy delikanlıları toplanır. Onların ÅŸerefine Sekmeç, Horan gibi millî oyunlar oynanır.

Sivas kına gecelerinde de tepside “gelin mumları” yakılırsa da “Çayda Çıra” tabir ve türküsü orada yoktur. Halaylar dizisine geçilir. Halay ÅŸu demelerle (deyiÅŸlerle) baÅŸlar.

Çekin halay düzülsün
Halaya gelmeyenin
Vurun boynu üzülsün

Başta duran çok güzel
Kırat üstünde gezer
Âşığın candan sezer Bilâhere nağme ve tempo değişerek: Sabahtan bizim pınara
İki gelin, üç kız gelmiş
Cıvıl cıvıl ötüşürler
Sandım göle kaz gelmiş

Ah bir yâr elinden
Aman bir yâr elinden Daha sonra: Hey, paraları turalı
Görmedim senin gibi de
Şu cihan kurulalı

Alacahöyük (Çorum)’de davul zurnalarla oyun yerinde baÅŸlıca ÅŸu oyunlar yürütülür. Ala Çam, Sâmenli, Tanzara ve Çorum Halayı. Daha çok gece oynanan Sinsin oyunu vardır. Gece oyun yeri “meÅŸalama” ile aydınlatılmıştır. Elazığ’da düğüne gidenler düğün evinde yaptıkları gibi yolda ve kız evinde hora teper (?), oynarlar. Bazen Halay dedikleri bir oyunu, kimi de Kol Oyunu denilen ve ikiden ziy’de kiÅŸinin oynaması mümkün olmayan oyunu oynarlar. Oyunların nihâyetinde davulcu davulunu, çalgılardan defçi defini düğüncülerin ayrı ayrı evlerine götürerek para toplar. Bazen Kol Oyunu oynayan, düğüncülerin önünde diz çökerek durur ki yüzüne para yapıştırılsın. Erkeklerin davul ve ince çalgısına karşı kadınların da defi vardır. Åžayet defleri yoksa davul ve ince çalgı mün’vebe ile (nöbetleÅŸerek) bunları neÅŸelendirmek için harem tarafına gider. Orada naÄŸmesaz olurlar. Gerek davul, gerek def, gerekse ince çalgı çalındığı zaman b’ki kızların, bilhassa yeni evlenmiÅŸ gelinlerin oynaması, öbürlerinin yek âhenk olarak el vurmaları gerekir. ErkeÄŸin evinde güveyin oynaması ucuzluÄŸa delâlet ettiÄŸi için oynaması ÅŸart-ı âzamdır (büyük, önemli ÅŸarttır). Köylü ve kasaba düğünlerinde içki kullanan pek ender olup bunu içenler de gayet gizli alır ve içtiÄŸini kimseye belli etmez.

Hatay’da gelin getirilip de köşesine oturulunca çalgı baÅŸlar. Herkes gelinin bulunduÄŸu odaya dolar. Yerlere yastıklar dizilerek birkaç sıra üzerine otururlar. Ä°lk defa oyuna oÄŸlanın en yakın akrabası kalkar. Çiftetelli oynar. Otururken muhakkak bir baÅŸkasını kaldırır. Kaldırmadan oturtursa kocasının üzerine evlenmesinden korkulur (bir inanıştır). Her kalkan muhakkak baÅŸkasını kaldırır ve her kalkan da bin nazla kalkar. Kapıdan giren her yeni davetli için, oyuna kalkan her kadın için bir salâvat çekilir. Bu şöyledir: “Peygamberin gül cemaline salâvat: Salli al’ Muhammed, kutlu mübarekler eyleye, baÅŸacak sevindire, darısı yanınıza da iyi gün vire” ve bunun arkasından bir zılgıt çekilir. Zılgıt, Arapların “zelÄŸuta” dedikleri ÅŸeydir. Dil çok seri surette damaÄŸa vurularak “li li li” diye zil gibi bir ses çıkarır. Bunların arasında mütemadiyen “Hahalar” da söylenir. “Haha”kim için çekilecekse onun adı veya belirli bir sıfat da söylenir.

Meselâ kadının adı Fatma’dır:
“Haha evleri köşe köşe
Haha içinde billur şişe
Haha Fatma hanıma göz değdirenin
Haha gözünün bebeği şişe

Haha gökte yıldız parlıyor
Haha ağacın yaprakları sallanıyor
Haha AyÅŸe’nin düğünü var diye
Haha yerde insan, gökte melek seviniyor”

Karatepeli’de düğün bayrak dikilirken baÅŸlar. Düğünlerde keman adını alan kemançeden baÅŸka bir ÅŸey çalınmaz. Bu çalgı yine Karatepeliler arasındaki çalgıcılarca çalınır. Çalgı ekseriya oyun havaları vurur ve köyde bu gün meydanda Halay, Sinsin, güreÅŸ ile beraber bir erkeÄŸin kadın elbisesi giyerek ve yüzünü örterek kendini belirtmeden oyun oynaması âdettir. Ellerine bıçak alarak bir oyun daha oynarlar ki buna Köçek Oyunu denir. Düğünlerde güveyin oynaması burada ayıptır. Düğün esnasında kız evine oÄŸlan giderse çalgıcılar oÄŸlanı yakalarlar ve ceza almadan salmazlar. OÄŸlan bunun için düğün esnasında kız evinin yanından geçmemeye çalışır.

Kütahya’nın 150 evli Kömüş köyünde düğünde oyun yerine Âhenk Yeri derler. Âhenk Yeri’nde o köyün delikanlıları oynar. Ä°ki sazcı, bir davul zurna bulunur. Evlilere “köse” derler. Onlar Zeybek oyunu oynamazlar. Üç gün yemek verilir.

Lapseki’nin Çarak köyünde etrafı kapalı bir avluda kadınlar eÄŸlenirler. Darbuka, dümbelek çalarlar. Bu kadın meclisinde ancak kör çalgıcı bulunup çalabilir.

Yağıbasan köyünde kadınlar gelini türkülerle överler. Gelinlik kızlar Halay’a çıkarlar, Sinsin oynarlar, Uzun Tura oynarlar.

Ankara düğünlerinde kına geceleri oyun çıkarırlar:

1. Elekçi oynarlar,
2. Hortlak yaparlar,
3. Cucuk (Cüce) yapar ve tepesine kasnak biçerler,
4. Samırsak (Sarımsak) satarlar,
5. Topal Oyunu oynarlar.

Bunlarda raks unsuru azdır.

Bal’ düğünlerinde en çok halay denilen oyunlar yürütülür. Bunda birkaç kiÅŸi birleÅŸir. Kollarını birbirlerinin omuzlarına atarak oyuna komuta edenin salladığı mendile uyarak bir nevi Hora teperler (teÅŸbihte hata olmaz) ki, buna Halay Çekmek tabir edilir. Halay tabiatiyle en çok düğünlerde çekilir. Bir düğün için beÅŸ gün beÅŸ gece davul zurna çalınır. Bütün köy gençleri de durup dinlenmeden Halay çekerler. Ebuhas adlı kırk evlik bir köyün bütün sekenesi davulcu, zurnacıdır. Davulcular, tütünden ziyade esrara müptel’ oldukları için düğün sahibi bunlara behemehal (her halde, mutlaka) esrar tedarik etmeye mecburdur.

Soma’da düğünlerde Bengi oynanır.

Yozgat’ta Halay erkek ve kadınlar tarafından oynanır. Kadınlarla erkeklerin yürüttüğü Halay birdir.

Bir Halay şarkısı:
Halay başını kim çeker
Kırmızı şalvarlı kız çeker
Onun yosma gözleri
Ciğerimi delip geçer

Varın söylen yârime
Gül almasın eline
Her kuşu şahin sanıp
Kondurmasın koluna

Domaniç köylerindeki Alevîlerde güveyi gerdeÄŸe girdikten sonra dışarda ateÅŸ yakarlar. Kadın ve erkek bu ateÅŸ etrafında oyun oynarlar. Bu bazen gece yarılarına kadar sürer. Bu sırada evin içinden bir silah sesi iÅŸitilir. Yengeler güveyiyi bir don, bir gömlek olarak ateÅŸin başına getirirler. AteÅŸin etrafında bir gülbank çekerler. Erkekler güveyiyi alıp giderler. Bu âleme “onulcak” derler.

Safranbolu yöresi köy düğünlerinde “uzun hava” Düz Oyun havası çalınır. Buradaki uzun hava bileÅŸimi ölçüsüz hava anlamındaki tabir deÄŸildir. Sürüp giden hava demektir ve ölçülüdür. Kütahya’daki “Düz Oyun Havası”da gayet ağırdır. Ağır tarzda bir kırık (ölçülü) havadır. Safranbolu’da Düz Oyun ezgileri ve sözleri ikiden fazla ise de, Kütahya’da tek havası devamda bulunup temsilî mahiyettedir.

Kütahya’da gelini hamama götürünce ÅŸadırvan çevresinde kız yengeleri ve oÄŸlan evinin çaÄŸrılıları dönerek Düz Oyun oynarlar. Çeyiz altında, gelin götürme esnasında yengelerin oynadığı da Düz Oyun’dur. Oyuncular iki ellerini birer birer tartıma göre pek canlı ve temsilî bir ÅŸekilde göğüslerine dokundurup yanlarına atarak üç defa ağır ağır seyircide huzur duygusu uyandıran bir vecd içinde dönerler. Öyle bir oyundur ki bir genç kızın ve gelinin evliliÄŸi ne kadar kutsal bir kaynaÅŸma saydığını, onu âdeta emzirip üretmenin bir timsâli addettiÄŸini göğüslerden etrafa öpücükler gibi dağıtılan bütün o nazlı ve süzgün hareketlerle canlandırır.

Bodrum’da (Akçaalan köyü meselâ) gelin, kendisinin oynaması için türkü söyleyip çalgıda türküyü beslerken, saÄŸ elini ağır ağır sol omzuna kadar götürüyor ve yine ağır ağır bırakıyor. Sol eli de aynı saÄŸ el gibi yapıyor. Bodrum’da ve bütün köylerinde -ihtimal ki baÅŸka dolay bölgelerde de – âdet aynen vardır.

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 24.06.2008 tarihinde Hale tarafından, Türk Kültürü ve Geleneklerimiz bölümünde paylaşılmıştır ve 12117 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 0 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Yörelere Göre Düğünlerde Oyun | Oyunun Hemen Her Yerde Bir Sıra Erkânı (Usulü - Yöntemi) Vardır orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...