Bilgi Bankamız 62 Kategoride, 9052 Makale ve Konu Anlatımı içermektedir. Son Güncelleme: 27.01.2020 06:06

Osmanlı Döneminde Kadın Hareketleri | Osmanlı Kadın Dergileri


İçerik Hakkında Bilgi

  • Bu içerik 04.09.2011 tarihinde Hale tarafından, Büyük Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu bölümünde paylaşılmıştır ve 1562 kez okunmuştur.
    Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

İçerik ve Kategori Araçları


Osmanlı Döneminde Kadın Hareketleri

Toplumsal, bilimsel, sanatsal, her çeÅŸit ilerleme bir bayrak yarışıdır, taÅŸ taÅŸ üstüne koymaktır. Bu nedenle bir toplumsal hareketin sürekliliÄŸinin ilk koÅŸulu o hareketin tarihinin bilinmesidir. Bu bilgi, yani aynı amaçlar için mücadele etmiÅŸ insanların varlığının bilgisi, kiÅŸiyi yolunda hem daha hızlı hem de daha emin adımlarla yürütür. Daha hızlı yürütür çünkü geçmiÅŸ deneyimler kiÅŸinin ufkunu açar, bakışını zenginleÅŸtirip boyutlandırır; daha emin yürütür çünkü bir insana, çevresindeki herkes “ak” derken ayaÄŸa kalkıp “hayır, karadır” deme gücünü ve cesaretini ancak önünde yürümüşlerin ve arkasında yürüyeceklerin olduÄŸunu, yalnız başına olmadığını bilme duygusu verebilir.


Ä°lk kadın romancımız Fatma Aliye Hanım 1896’da yaptığı Ãœnlü Ä°slam Kadınları baÅŸlıklı araÅŸtırmasında, 13. yüzyılda erkeklere ders veren 100’e yakın kadın profesörün varlığından söz ederken ÅŸaÅŸkınlığını gizleyememiÅŸ ve kendi tarihimiz hakkında nasıl bu kadar bilgisiz olabiliriz sorusunu sormuÅŸ; 1991 yılında tamamladığı doktora tezi Osmanlı Kadın Hareketi baÅŸlıklı çalışmasında Serpil Çakır da aynı ÅŸaÅŸkınlığı dile getiriyor.

Cumhuriyet rejimine geçildikten sonra tutucuların tepkilerine, ayak diremelerine karşın medeni kanun gibi, kadınlar için seçme seçilme hakkı gibi çok önemli reformlar yapılmıştır, ancak bu topraklarda kadının hak mücadelesi bu dönemle baÅŸlamıyor. Bu reformların gerisinde Osmanlı kadınlarının 19. yüzyılda hız kazanan inatçı mücadelelerinin izleri de olsa gerek. Osmanlı döneminde, özellikle 1908’de ilan edilen II. MeÅŸrutiyet’le birlikte etkin, tabana yayılmaya çalışan, eylemci bir kadın hareketi, kadın mücadelesi görülüyor. O güne kadar yalnızca eÅŸ, anne ve ev kadını olarak görülmüş olan Osmanlı kadınlarının toplumsal yaÅŸamda yer alma istemleriyle, durumlarını sorgulamaları ve aÅŸmak için çareler aramalarıyla biçimlenen bu kadın hareketi iki koldan geliÅŸmiÅŸtir: Basın (kadın dergileri) ve örgütlenme (kadın dernekleri).


Osmanlı Kadın Dergileri

Osmanlı kadınları önce çeÅŸitli gazetelerde, sonra bu gazetelerin kadın sayfa ve eklerinde, giderek de kadın dergilerinde yazmaya baÅŸlıyorlar. Yazarlık eden kadınlar genellikle ?ve doÄŸal olarak- dönemin aydın-bürokrat kesiminin, iyi eÄŸitim görmüş kızları ve eÅŸleridir. Bu kadın yazarlar arasında kadınların seslerinin duyulması ve birlik olmaları için etkin uÄŸraÅŸ veren, Tarihçi Cevdet PaÅŸa’nın kızları Fatma Aliye ve Emine Semiye’yi en baÅŸta sayabiliriz. Harp Okulu Müdürü Osman PaÅŸa’nın kızı Åžair Nigar bint-i Osman, Ahmet Vefik PaÅŸa’nın torunu Fatma Fahrünnisa, Hekim Ä°smail PaÅŸa’nın kızı Åžair Leyla, Erkan-ı Harp Feriki Abdi PaÅŸa’nın kızı Fatma Kevser, Ahmet Cevdet PaÅŸazade Sedad Bey’in kızı Zeyneb, Abdülhak Hamid Bey’in kızı Hamide, Binbaşı BaÄŸdatlı Mehmed Tevfik Bey’in kızı Gülistan Ä°smet dönemin baÅŸlıca kadın yazarlarıdır. Ancak bu gazete ve dergiler yalnızca entelektüel çevreden kadınların yazılarını yayımlamamıştır, geniÅŸ yer ayrılan okur mektupları köşeleriyle kadınlara kendi sorunlarını, sıkıntılarını kendi ağızlarından, kendi sözcükleriyle anlatabilme fırsatını da vermiÅŸtir.

Bu gazete ve dergileri kronolojik olarak sıralarsak;

– 1868’de yayımlanan Terakki gazetesi kimliklerini belirtmeden kadınlardan gelen mektuplara yer vermiÅŸtir. ÖrneÄŸin bir kadın vapurlarda kadınlara ayrılan yerlerin kötülüğünden yakınarak, erkeklerle aynı bilet parasını ödeyerek vapura bindikleri halde neden kötü yerlerin kendilerine verildiÄŸini sormuÅŸ, okuma yazma bilmeyen bir kadın ise baÅŸkasına yazdırdığını söylediÄŸi mektubunda çok kadınla evliliÄŸi sorgulamıştır.

Ä°lk kadın dergisi 1869’da, Terakki gazetesinin 48 sayı olarak çıkardığı, Terakki-i Mukadderat dergisidir. Bu dergide Batı’daki feminist hareketle ilgili bilgi verilmiÅŸ, kadınların eÄŸitim görmesinin önemi üstünde durulmuÅŸ ve yine kadınlardan gelen mektuplara yer verilmiÅŸtir.

– Yazıların genellikle imzasız olarak çıktığı 1875 tarihli Vakit yahud Mürebbi-i Muhadderat dergisi ve Ayine dergisinde evlilik, eÅŸlerin görevleri, çocuk bakımı, terbiyesi gibi konulara deÄŸinilmiÅŸtir.

– 1880’de yayımlanan ve kadınları birçok konuda bilgilendirmeye çalışan Aile adlı dergide imza kullanılmamıştır, ama yazıların hepsini Åžemseddin Sami kaleme almıştır.


– Kadınlardan gelen mektupların dışında yayımcısı Mahmud Celaleddin’in yazılarını içeren 1883 tarihli Ä°nsaniyet dergisinde, Mektepli Kız rumuzuyla yazan bir kadın, kadın dergilerinde kadınların yazılarına öncelik verilmesini istemiÅŸtir.

– Kadın yazarların çoÄŸaldığı 1883 tarihli Hanımlar dergisi, ev idaresine iliÅŸkin bilgiler vermiÅŸ, edebi yazılara ve tarih konularına yer ayırmış, yabancı dil öğrenmenin önemi üstünde durmuÅŸtur.

– 1886 yılında sahibi kadın olan ve yazı kadrosunun tamamı kadınlardan oluÅŸan ilk dergi yayımlanmıştır: Şükûfezar . Dergi, önsözünde amacını”Biz ki saçı uzun aklı kısa diye erkeklerin hande-i istihzasına hedef olmuÅŸ bir taifeyiz. Bunun aksini ispat etmeye çalışacağız. ErkekliÄŸi kadınlığa, kadınlığı erkekliÄŸe tercih etmeyerek, şâh-râh-i sa’y-u amelde mümkün olduÄŸu kadar payendâz-ı sebat olacağız” diye açıklamıştır. Derginin sahibi Arife de, öbür yazarları da kendilerini baba ya da koca adlarıyla deÄŸil, yalnızca kendi adlarıyla tanıtmışlardır.

– 1888 yılında eÄŸitime öncelik veren, kız okullarının durumunu irdeleyen ve Åžair Nigar bint-i Osman gibi, Åžair Leyla gibi ilk edebiyatçı kadınların yapıtlarına yer veren Mürüvvet dergisi yayımlanmıştır.

– 1889 yılında iki kadının çıkardığı, ev iÅŸleri, çocuk bakımı, aşçılık, pastacılık konularını iÅŸleyen Parça Bohçası dergisi tek sayı yayımlanmıştır.

– 1 AÄŸustos 1895’te, baÅŸyazarı ve yazı kadrosunun neredeyse tamamı kadın olan ve 1895-1908 arası tam 604 sayı yayımlanarak en uzun soluklu dergi olan Hanımlara Mahsus Gazete yayın hayatına baÅŸlamıştır. Kadınların sorunlarını, aile, iÅŸ ve çalışma yaÅŸamlarını, eÄŸitimlerini konu alan derginin okurlarına aşılamak istediÄŸi en önemli ÅŸey, kadınların her iÅŸi baÅŸarabileceÄŸi inancıdır. Kadının durumuyla toplumun durumu arasında baÄŸ kurularak kadının konumu sorgulanmış ve erkekle kıyaslanmıştır. Kadınların birbirlerinden ve dünya kadınlarından haberdar olmalarını saÄŸlamaya çalışan dergi, kadının “nesil yetiÅŸtiren” oluÅŸunu öne çıkararak eÄŸitim görmesinin ve kendini geliÅŸtirmesinin ÅŸart olduÄŸu görüşünü iÅŸlemiÅŸtir. Bu gazetedeki yazılarında kadınların kendi tarihlerini bilmelerinin önemine dikkat çeken Fatma Aliye, erkeklerin toplumsal yaÅŸam içinde kadınlara engel olduÄŸunu, bilim ve sanatın kapılarını kadına kapadığını ilk dile getiren kiÅŸi olmuÅŸtur. Avrupa ve Amerika’daki erkeklerin de Osmanlı erkeklerinden farklı olmadığını, onların da kadınları aÅŸağı gördüğünü yazmıştır. Hanımlara Mahsus Gazete bir kütüphane kurarak ÅŸair ve yazar kadınların yapıtlarının basımını ve satışını yapmıştır.

– Haftalık Malumat Mecmuası 1895 yılında 27 sayılık Hanımlara Mahsus Malumat dergisini yayımlamıştır. Dergide Ahmet Rasim, Nazif Sururi, Mehmet Cemal gibi tanınmış yazarların kadınlara iliÅŸkin yazılarıyla kadınlardan gelen mektuplara yer verilmiÅŸtir.

– 1906’da Kırım’da, Tercüman gazetesinin eki olarak Alem-i Nisvan adlı bir kadın dergisi yayımlanmıştır. Kafkasya’da yaÅŸayan Müslüman kadınlara yönelik bu dergide kadınların yaÅŸadıkları kötü koÅŸullar betimlenmiÅŸ ve çözüm önerileri sunulmuÅŸtur.
1908’de II. MeÅŸrutiyet’in ilanıyla kadın dergilerinin sayısı birden artmıştır. Ayrıca Tanin, Servet-i Fünun, Sabah, Millet gibi günlük gazetelerde de kadın imzalarında artış görülmüştür.

– 1908’de yayın hayatına baÅŸlayan Demet adlı dergide ünlü erkek yazarların yanısıra Halide Edip, Ä°smet Hakkı, Fatma Müzehher gibi kadın yazarların yazıları da yer almıştır. Ä°smet Hakkı Hanım kadınların ikincil olmaktan kurtulmalarını istediÄŸi yazısında şöyle demiÅŸtir:”Bizler ÅŸu asrın terakkiyatından ne hisse alacağız? Yine o tepile tepile, eÄŸitile eÄŸitile maziye karışdı zannettiÄŸimiz üzüntülerle mahrumiyetlere mi münkad olacağız ? Hayır hayır artık çok çektik yetiÅŸir. Evet, artık bu yeknesak siyah gölgelerde bu bar-ı gaflete , hissiz, mütevekkil katlanmak istemiyoruz”. Dergide feminizm kavramı tartışılmış, kadınların mesleki olarak sınırlandırılmalarına tepki gösterilerek kız okullarına da fen dersleri konması gerektiÄŸi söylenmiÅŸtir.

– Eylül 1908-Kasım 1909 arasında yayımlanan Mehasin, ilk renkli ve resimli kadın dergisidir. Kadınlar için düzenlenmiÅŸ konferans metinleri yayımlamıştır.

– Selanik’te çıkan ilk kadın dergisi olan Kadın, Ekim 1908-Mayıs 1909 arasında yayımlanmıştır. Özellikle eÄŸitim ve toplumsal yaÅŸama katılım açısından kadın konusu üstünde durmuÅŸtur. Batılı kadınların kazandıkları haklarla ilgili Osmanlı kadınını bilgilendirmiÅŸtir.

II. MeÅŸrutiyet’ten Cumhuriyet’e kadar çok sayıda kadın dergisi yayımlanmıştır, ancak bunlardan bir tanesi diÄŸer dergilerden farklı bir yerdedir: Kadınlar Dünyası. 1913-1921 yılları arasında yayımlanmış olan Kadınlar Dünyası’nın adı özel olarak seçilmiÅŸtir; dergi hem kadınların kendilerine özgü bir dünyaları olduÄŸunu herkese göstermeyi, hem de kadınlar için yeni bir dünya istemeyi misyon edinmiÅŸtir. Amaçlarından biri kadınları düşüncelerini, duygularını dile getirmek, kim olduklarını ortaya koymak konusunda bilinçlendirmek olan dergiye toplumun her kesiminden kadınlar ve yalnızca kadınlar yazmıştır. Dergiye gönderilen okur mektuplarında yaÅŸamlarından hoÅŸnutsuz kadınların kurtuluÅŸ arayışları göze çarpmaktadır.

Kadınlar Dünyası kadın ve erkek arasında yetenek, zeka bakımından hiçbir fark bulunmadığını, kadının ezilmiÅŸliÄŸinin nedeninin yetiÅŸtiriliÅŸ koÅŸulları olduÄŸunu, kadını yalnızca eÅŸ, anne, ev kadını olarak görmek isteyen erkeÄŸin kadına bir yaÅŸam biçimi dayattığını savunmuÅŸtur. Kadının baÅŸka bir yaÅŸam biçimi olabileceÄŸini bile bilmediÄŸini, kendi haklarından habersiz olduÄŸunu belirterek bu durumu aÅŸmak için kadının kendi geçimini saÄŸlaması ve toplumsal yaÅŸama katılması gerektiÄŸini ileri sürmüştür. Kadınlar Dünyası’nın kadının sorunlarına çözüm yolu,”toplumsal inkılaptan bağımsız olmayan bir kadın inkılabı”dır.”Bugünkü hayat yenilik istiyor” diyerek Osmanlı toplumuna bir inkılap gerektiÄŸini vurgulayan dergi için kadın inkılabının amacı kadın erkek eÅŸitliÄŸinin saÄŸlandığı yeni bir dünya kurmaktır.

Nasıl bir dünya olacaktır bu:“Haksızlığı, biçareliÄŸi, müsavatsızlığı kaldırarak, ahlakın, vicdanın muhakemesiyle vücuda getirilecek yeni ve insani bir teÅŸkilat”. Derginin yazarlarından Mükerrem Belkıs kadınların ancak hemcinsleriyle dayanışma içinde, ortak bir mücadeleye giriÅŸmeleriyle kadının ezilmiÅŸliÄŸi sorununun aşılacağını ileri sürmüştür. Dergi bu amaçla 55. sayıda programını yayımladığı, Osmanlı kadınlarının hak mücadelesini yürüten Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-i Nisvan Cemiyeti’ni kurmuÅŸtur. Hem derginin sahibi hem cemiyetin kurucusu olan Ulviye Mevlan, temel sorunu kadının üretici olmamasında görmüş, kadınlığı bilinçlendirerek üretken kılmayı hedeflemiÅŸtir. Dünya kadın hareketinden destek alan, yabancı basının da ilgi gösterdiÄŸi Kadınlar Dünyası yerli basından ? kimi yazarlar dışında- pek destek görmemiÅŸtir. Radikal söylemi zaman zaman tepki de çeken dergi, eleÅŸtirilere karşı sert tartışmalara girmekten çekinmezken, kendi kavramlarını da (feminizm anlamında kullandığı kadınlık ya da nisaiyyun gibi, hukuk-ı nisvan gibi) oluÅŸturmaya/açıklamaya, bu kavramlarla ilgili çarpık, taraflı yorumların yanlışlığını ortaya koymaya çalışmıştır. Yayın ilkesini kadının erkekle eÅŸit olmasına çalışmak olarak belirleyen Kadınlar Dünyası, Osmanlı döneminde ilerici kadın hareketinin en gür ve kararlı sesi olmuÅŸtur.

Osmanlı Kadın Hareketi, Serpil Çakır, Metis Yayınları, Kadın AraÅŸtırmaları Dizisi – 4, Eylül 1996, Ä°stanbul. Bu yazı, Serpil Çakır’ın adı geçen çalışmasından özetlenerek hazırlanmıştır.

Elif Aksu, Uzay Mühendisi

Kaynak

(Visited 10 times, 1 visits today)


Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 04.09.2011 tarihinde Hale tarafından, Büyük Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu bölümünde paylaşılmıştır ve 1562 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 4 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Osmanlı Döneminde Kadın Hareketleri | Osmanlı Kadın Dergileri orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...

Önceki MakaleAlaÅŸehir Kongresi | KurtuluÅŸ Savaşı Sırasında 16 AÄŸustos 1919 - 25 AÄŸustos 1919 Tarihleri Arasında Hacim Muhittin Çarıklı'ın Önerisi Ä°le AlaÅŸehir'de.. Sonraki MakaleTürk Kızılayı Tıp Merkezi ve Hastaneleri - Türk Kızılayı SaÄŸlık Grubu | Türk Kızılayı Tıp Merkezi ve Hastaneleri Ä°letiÅŸim Adresleri - Telefon Numarala..

Bu Makaleyle İlgili Fikirlerinizi ve Görüşlerinizi Diğer Ziyaretçilerle Paylaşabilirsiniz