Osmanlı Devri Halıları | [3.Bölüm]

Osmanlı Devri Halıları |

IV. Holbein tipi halı, (tekrarlayan kompozisyon), 16. yy.in ilk yarısı, İstanbul, Türk ve İslâm Eserleri Müzesi.

IV. Tip Holbein Halıları

Büyük örnekli üçüncü tip Holbein halıların’dan geliÅŸen deÄŸiÅŸik bir görünüştür. Bura da, ortada sekizgenle doldurulmuÅŸ büyük kare, büyük sekizgen veya iri yıldızların altında ve üstünde ikiÅŸer küçük sekizgenden ibaret bir kompozisyon ortaya çıkmaktadır. Bununla Türk halı sanatında ilk defa bir grup’laÅŸma görülüyor ki, bu kompozisyon büyük bir yeniliktir. Ä°lk bakışta Memlûk halılarını etkisi düşünülebilirse de, aslında Türk ve Ä°slam Eserleri Müzesi’nde bulunan iki halı, bunların III. tip Büyük örnekli Holbein halılarına baÄŸlantılı geliÅŸmesini açıkça gösterir. Bunlardan on altıncı yüzyıl başına tarihlenen biri, iki büyük karenin üst üste yerleÅŸtirilmesi ve altta üstte, ikiÅŸer küçük sekizgenin yer alması ile iki tip arasındaki baÄŸlantıyı belli eder. Örgülü kufi bordur de, halının Türk karakterini perçinler. Ä°kinci halı ise gruplaÅŸma kompozisyonunun iki defa tekrarlanması ile Türk halı sanatının esas prensibi olan sonsuzluÄŸa iÅŸaret eder.

Bu iki halı büyüklük ve renklerinin tazelik fışkıran ahengi ile Türk ve İslam Eserleri Müzesinde kendi tiplerinin en nadide örnekleri arasında ver alır. Bunlardaki büyük orta sekizgen ve kufiden gelişen bordur motifi aynı müzede III. tip Holbein halılarının 16. yüzyıl başından kalan örneklerinde görülür.

17. yüzyılın son yarısından kalan diÄŸer bir halı Holbein’ in “Elçiler” tablosundaki halının bordürüne uygun olup orta sekizgenin altında ve üstündeki küçük çift madalyonlar da 1. tip Holbein’ lerin küçük sekiz genlerinden gelmedir.

17. yüzyıldan diğer bir örnekte büyük sekizgen on altı köşeli bir yıldız şeklini almış alt ve üstteki sekizgenler koyu ve açık mavi ve kırmızı çiçek motifleriyle çevrelenmiştir. Kahverengi zeminli bu halının örnekleri çok canlı ve parlak renkleriyle farklı bir ahenk yaratmaktadır.

18. yüzyıldan diğer bir halıda orta sekizgen bir yıldız içine alınmış alt ve üstteki küçük madalyonlar sonsuz örneğin bir parçası haline gelmiştir.

18. yüzyıldan Londra, Victoria and Albert Müzesi’nde bulunan kırmızı zeminli halıda ise orta sekizgenin yerini büyük bir kare almış, bunun altında ve üstünde birer çift küçük sekizgenlerle bir gruplandırma meydana gelmiÅŸtir. Bunun tam bir eÅŸi, benzeri New York Mc Mullan koleksiyonunda bulunuyordu. (Erdmann, Orient. Knüpfteppich Abb.42) Bunlar artık Bergama halılarının geç devriyle sıkı bir baÄŸlantı halindedir.

IV. Holbein tipi halı, 17. yy. son yarısı, İstanbul, TİEM.

19. Son iki tip Holbein halısında kufiden geliÅŸen bordürler yanında, birçok çeÅŸit bordur görülür. Düğümler de kabadır. 1 m.de 100.000’i geçmez, ilk iki tip küçük örnekli Holbein’ lerde ise, 150.000 düğüme kadar çıkabilir, düğümler Gördes’tir. Bunlar Batı Anadolu Bergama bölgesinde yapılmış ve Bergama halıları olarak ilk iki tipin aksine XIX. yüzyılın sonuna hat’ta günümüze kadar devam etmiÅŸ ve etmektedir.

IV. tip Holbein halılarının tam benzeri kompozisyonla diÄŸer bir grup halı Memlûk halıları tekniÄŸi Sine düğümü ve motiflerde küçük aÄŸaç sıraları ve bitkilerden desenlerle Para Memlûk halılar adı altında tanınmaktadır. Fakat kullanılan malzeme ve yukarıda açıklandığı gibi, kompozisyonun esası Türk olup, genellikle bu halıların Anadolu’da Memlûk geleneÄŸini tanıyan ustaların kurduÄŸu tezgâhlarda yapıldığı kabul edilmektedir.

Bu gruba girdiği tahmin edilen halıların 1501-1555 yılları arası İtalyan resminde bulunduğu ileri sürülmektedir. Fakat bunun kesinlikle teşhisi güçtür.

Crivelli ve Memling’ in Resimlerine BaÄŸlanan Halılar

Büyük ve küçük sekizgenlerle Holbein halıları denilen tiplerde görülen örneklerle baÄŸlantılı fakat farklı motiflerle diÄŸer bir grup Anadolu halıları Crivelli ve Memling’ in tablolarınla resmedildiÄŸi için onların adını almıştır.

IV. Holbein tipi halı, onaltıgen yıldız madalyonlu, 17. yy. sonu, (1.67 x 2.13 m), İstanbul, TİEM.

Ä°talyan Rönesans ressamı Carlo Crivelli’nin iaha önce III. tip geniÅŸ örnekli Holbein halısısı resmettiÄŸini gördüğümüz Londra National Gallery’de 1486 tarihli “Annunciation” tablosundan baÅŸka Frankfurt Kunstinstitut’da 1482 tarihli “Annunciation”da büyük kemerin üzeindeki balkondan sarkıtılmış küçük bir halı görülür.

Crivelli halılarının bir orijinali BudapeÅŸte Museum of Applied Arts’ da uzunlamasına yarım parça olarak bulunmaktadır. (164 cm. x 60 cm.) 15. yüzyıl sonundan kalan bu halıda esas motif sarı zemin üzerine çok renkli köşesi bölümlerden meydana gelen onaltıgen yıldız biçiminde karışık bir örnek olup bazı bölümleri erken hayvan halılarını hatırlatan kuÅŸlar ve stilize dört ayaklı hayvan figürleriyle dolgulanmıştır. Bordur koyu lacivert zemin üzerine sarı ve kırmızı diÅŸli yaprakların fırıldak ÅŸeklinde sıralanmasını gösterir ki, Ä°stanbul TÄ°EM’ deki geniÅŸ örnekli Holbeinler ve 19. yüzyıl Bergamaları hatırlatır.
Ä°lk defa Rönesans ressamı Carlo Crivelli’ nin tablolarında görüldüğü için onun adını alan halı cinsinden iki Crivelli halısı da yayınlanmış olup birincisi parça halinde BudapeÅŸte Tatbiki Sanatlar Müzesinden gelen ve diÄŸeri yakında Prof. Nejat Diyarbekirli tarafından Sivrihisar Camiinde keÅŸfedilmiÅŸ olandır.

IV. Holbein tipi halı, 18. yy. (1.70 x 1.32 m), İstanbul, TİEM.

XV. yüzyıl ortasından baÅŸlayarak geniÅŸ ölçüde Anadolu’dan Avrupa’ya ihraç edilen küçük örnekli ve büyük örnekli Holbein halıları ana grubu yanında özellikle Flaman resminde görülen diÄŸer tipler de vardır. Bunlar bazen tablolarında tasvir edilen ressamların adını da almaktadır.
Flaman resminde Jan Eyck (1390-1441), İtalyan resminde görülmeyen geometrik örnekli Türk halılarına tablolarında yer vermiştir.
Dresden galerisinde bulunan Meryem tablo’sunda tahtın altına serilen halı baklava ÅŸeması göstermektedir. Sekizgen yıldızların bu ÅŸemaya göre ÅŸeritlerle birleÅŸtirildiÄŸi bu kompozisyonda baklavaların ortasında birer rozet veya yıldız dolgu vardır. Jan Van Eyck’ın talebe’si Petrus Christus’un Frankfurt Staedlischen Kunst Institut’da bulunan bir tablosunda da aynı halı tasviri görülür. Konya Mevlana Müzesi’nde böyle bir halının geç bir orijinali 17. yüzyıla tarihlendirilebilir.

On beÅŸinci yüzyılda Flaman resminde görülen halılarda düğüm veya yıldız dolgulu geometrik bölümler veya büyük sekizgen yıldız’lar gibi örnekler vardır.

Baklava şemalı halı, 16. yy., Konya Mevlâna Müzesi.

Yüzyılın son yarısında Gerard David ve özellikle Hans Memling bu devir halılarının en iyi örneklerini resmetmişlerdir. Bunların çoğu büyük örnekli III. tip Holbein halılarına yakın olup, kare içinde sekizgenler ve bunların dolguları ile benzerlik gösterir. Bunlarda çok rastlanan diğer bir zemin örneği de konturları çengelli madalyonların tekrarlandığı Memling Gülü denilen motifli halılardır.

Ä°talyan resminde görülmeyen, fakat Hans Memling’in (1465-1494) birçok resimlerine aldığı bu gruba Lotto halılarında olduÄŸu gibi Memling halıları adı verilmektedir. Ortası basamaklı ve konturları kancalı, baklava dolgulu sekizgenlerin yan yana ve üst üste sıralandığı bu halı örneÄŸi, Memling’ in Viyana Hof Museum Gemâlde Galery’de bulunan bir tablosunda resmedilmiÅŸtir. Burada kucağında çocuk Ä°sa ile Meryem’in oturduÄŸu tahtın altına serili halı bu tiptir.

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 04.01.2008 tarihinde Sema tarafından, Türk Kültürü ve El Sanatlarımız bölümünde paylaşılmıştır ve 913 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 0 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Osmanlı Devri Halıları | [3.Bölüm] orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...