Mezopotamya Mitolojisi | Tanrılar – Asur Dönemi Pazuzu Heykelciği – Tanrıların Yaratılışı

Mezopotamya Mitolojisi

Sümerlerin dini Evrendeki güç, nesne ve varlıkları temsil eden antropomorfik tanrı ve tanrıçalar içerirdi. Sümerlerin inanışına göre insanlar başta tanrılar tarafından hizmetçi, köle olarak yaratılmış fakat daha sonra özgürleştirilmiştirler.

Sümer dini ve onu takip eden diğer dinlerde yer bulan çeşitli anlatılara daha sonraları ortaya çıkmış Orta Doğu kökenli dinlerde de rastlanılır. İncil ve Kur’an’da yer alan tufan anlatısı buna örnek olarak verilebilir.
Sümer kökenli tanrı ve tanrıçalar daha sonra gelen Mezopotamya dinlerince benimsenmiştir. Kuşkusuz bu sadece dini ve mitolojik anlamda gerçekleşmemiştir; Sümer kültür ve yaşayış tarzı da aynı din ve mitoloji gibi daha sonra iktidara gelen Akad, Asur ve Babillilerce benimsenmiştir. Ayrıca farklı kültürlerin din ve mitolojilerinde de bazı benzerliklere rastlanır: Yunan mitolojisi ve Anadolu mitolojisi gibi. Mezopotamya mitolojisi Sümer temelli olmakla beraber Mezopotamya’nın aldığı sürekli ve yoğun göç ile birçok farklı kavmin inanç ve kültüründen etkilenmiştir.

Tanrılar

Mezopotamya’da ilk yerleşim birimlerinden beri kent-kültürü büyük bir öneme sahip olmuştur. Çoğunlukla bir önemli tanrının tapınağı bir kentte olurdu ve o kent o tanrıya tapımın ana merkezi olurdu. Bu kentlerin içinde en çok öne çıkanı Nippur olmuştur, zira Nippur’da ana tapınağı bulunan tanrı Enlil’dir ki Enlil erken dönem hariç, farklı hanedanlar boyunca Mezopotamya’nın baş tanrısı olarak tapınılmış bir tanrıdır. Kentler ve sahip oldukları tapınaklar olarak şunlar belirtilebilir:

• An, Cennetin tanrısı. Erken dönemde baş tanrıdır, daha sonra yerine Enlil baş tanrı olarak tapınılır. Pan-Mezopotamyalı olarak tanımlanabilecek An, Mezopotamya’nın her yerinde ve her dönem tapılırdı. Uruk kentinde, E’anna tapınağı vardı.

• Enlil, hava ve fırtınaların tanrısı. Mezopotamya mitolojisinin baş figürlerinden olan Enlil, Pan-Mezopotamyalı sayılır, uzun süre Mezopotamya’nın baş tanrısı olmuştur. E’kur isimli tapınağı Nippur kentinde bulunurdu bu nedenle Nippur uzun süre Mezopotamya’nın dini başkenti olmuştur.

• Enki, su ve toprak tanrısı, Pan-Mezopotamyalı sayılır. E’abzu isimli tapınağı, Eridu’da bulunurdu.

• Ki veya Ninhursag, dünyanın tanrıçasıydı. Eridu’da E’saggila tapınağı bulunurdu. Sümer kökenlidir.

• Aşur, Asur’un baş tanrısıdır. Bir tür hava tanrısı olan Aşur yine Asur kökenlidir, tapınağı Asshur kentinde bulunurdu.

• Ninlil, Sümer yaratıcı tanrıça. Nippur’daki E’kur tapınağı.

• Inanna, Sümer aşk ve savaş tanrıçası. Uruk’taki E’anna tapınağı.

• Marduk, Babil’in baş tanrısı. Babil’deki E’saggila tapınağı.

• Nanna (Sümer) veya Sin (Babil), ay tanrısı, E’hursag tapınağı, Ur.

• Utu (Sümer) veya Şamaş (Babil), güneş tanrısı, E’barbara tapınağı, Sippar.

• Ninurta, Sümer kökenli ve Pan-Mezopotamyalı olmuş bir tanrıdır. Nippur’un tanrısı olsa da Lagaş da kült merkezlerindendi.

ADAPA

Adapa, Mezopotamya mitolojisinde yaratılmış ilk insan. Adapa antik bir Sümer kralıdır, Sümer’in krallar listesinde ulusun ilk lideri olarak geçer. Farklı biçimlerinde Oanes ve Alulim olarak da anıldığı olmuştur. Akadca’da ismi adam, erkek insan anlamına gelir. Âdem ile ilişkilendirilebilir.

Antik Eidug (Eridu) şehrinin kralıydı. Enki (Ea) tarafından yaratıldığına inanılırdı, bir bakıma Enki’nin oğlu olarak düşünülmüştür. Yarı faniydi ama ölümsüzlerin kuvvetine sahipti. Evrenin tüm bilgisinin üçte birine sahip olduğu, bu bilginin ona Enki tarafından öğretildiğine inanılırdı. İnsanlığa dili öğretenin Adapa olduğuna inanılır.

Kral olarak görevlerinin yanı sıra bir rahip ve üfürükçüydü1. Öldükten sonra apkallu`dan (yedi büyük bilge) olmuştur.

Adapa mitinin öyküsü

Mite göre Adapa tanrısal soydan gelen bir fanidir. Balıkçı teknesini devirdiği gerekçesiyle Güney Rüzgarı`nın kanatlarını kırınca Anu’nun (Cennetin ve tanrıların tanrısı) önünde hesaba çekilmesi gerekir. Enki (Ea), onun hami tanrısı, cennetteyken yeyip içmemesi gerektiği konusunda onu uyarır. Bu aslında bir aldatmadır, böylece Adapa’nın ölümsüz olma şansını elinden almıştır.

Bu mite göre ise insanların ölümlü oluşu Adapa’nın aptallığından kaynaklıdır. Ea, oğluna bilgelik vermiş, ama ölümsüz yaşamı vermemiştir. Bir gün Adapa’nın önüne ölümsüzlüğü elde etme şansı çıkar, ancak Adapa reddeder. Tanrı Anum’un huzuruna çağrılır. Ea, orada ölüm için yiyecek ve içecek verileceğini, onlardan tatmamasını haber verir önceden. Hüküm verileceği gün, öteki tanrılar onu tutarlar ve yumuşayan Anum, ölümsüzlük yiyecek ve içeceğini getirtir. Adapa bunları da almak istemez. Anum, şaşırıp nedenini sorar. Adapa şöyle yanıtlar: “Bir başkası yemeyeceksin, içmeyeceksin, dedi”. Anum, buna bakıp Adapa’nın yeryüzüne atılmasını emreder.

ANNUNA

Anunnaki veya Anunnaku bir grup Sümer ve Akad mitolojik tanrılarıdır. Bazı durumlarda Büyük 50 Tanrı Annuna ve Igigi ile çakışır.

İsim bazen “da-nuna”, “da-nuna-ke4-ne”, veya “da-nun-na” olarak yazılır ki bu bir tür ‘kraliyet kanından olanlar’ gibi bir anlama gelir

Annuna Sümer mitolojisindeki 50 büyük tanrıdır. Genel olarak bu tanrıların bölgeleri yeraltı dünyası yani ahiret/cehennemdir. Bazıları belli kentlerle ilgilidir. Akadların Anunnaki’sine benzerler.

Annuna’dan bazıları:

• Ashnan: Tahılların tanrıçası.
• Enbilulu: Fırat ve Dicle nehirlerinden sorumlu tanrı.
• Enkimdu: Su kanallarından sorumlu tanrı.
• Ereshkigal: Yeraltı dünyasının kraliçesi.
• İşkur: Rüzgarların tanrısı.
• Lahar: Sığır tanrrçası.
• Nanshe: Fakir, dul ve yetimlerin tanrıçası.
• Nidaba: Yazmanın tanrıçası.
• Ningal: Yüce tanrıça, Ay-tanrı Nanna’nın karısı.
• Nusku: Işık ve ateş tanrısı.
• Uttu: Dokuma ve giyimin tanrıçası.

ANUNNAKI

Anunnaki veya Anunnaku bir grup Sümer ve Akad mitolojik tanrılarıdır. Bazı durumlarda Büyük 50 Tanrı Annuna ve Igigi ile çakışır.

İsim bazen “da-nuna”, “da-nuna-ke4-ne”, veya “da-nun-na” olarak yazılır ki bu bir tür ‘kraliyet kanından olanlar’ gibi bir anlama geli

APSU

Apsû (abzu veya engur olarak da bilinir) Sümer ve Akad mitolojisindeki yeraltı tatlı su okyanusuna verilen isimdir. Göller, pınarlar, nehirler, kuyular ve diğer tatlı su kaynaklarının suyu apsû`dan çektiğine (aldığına) inanılırdı.

İnsanoğlu yaratılmadan önce Sümer tanrısı Enki’nin (Akad’da Ea) apsû`da yaşadığına inanılırdı. Karısı Damgalnuna, annesi Nammu ve uşakvari bir yaratık türünün de apsû`da yaşadığına inanılırdı.
Eridu’da Enki’nin tapınağı E-abzu (“abzu tapınağı”) olarak bilinirdi. Babil ve Asur tapınak avlularında bulunan belirli kutsal su depolarına da apsû veya abzu denirdi. Bazılarına göre bu böylece İslam camilerindeki yıkama havuzlarının veya Hristiyan kiliselerindeki vaftiz pınarlarının öncüsüdür.

BABIL

Babil Mitolojisi, Babil Mitosları veya Babilonya Mitosları. Genel olarak Sümer ve Asur Mitoslarıyla benzerlik gösterir. Yazılı bulunan metinlerin çoğu Asurlu yazmanlarca yazılmış olup, Asur Kralı Asurbaniphal’in kitaplığından gelmedir. Asur’da karşılaşılan tüm tanrılara Babilonyada da tapılmıştır. 8 temel mitostan bahsedilebilir.

• İştar’ın Ölüler Dünyasına İnişi
• Babilonya Yaratılış Mitosu
• Babilonya Tufan Mitosu
• Babilonya Gılgamış Destanı
• Adapa Mitosu
• Etana ile Kartal Mitosu
• Zu Mitosu
• Kurtçuk ve Diş Ağrısı

BEL

“Lord/Tanrı” veya “Efendi” anlamlarına gelen Bel, bir isimden çok unvandı. Babil dinindeki çeşitli tanrılara verilirdi. Dişil şekli Belit yani “Hanım/Tanrıça, Sahibe”. Dilsel olarak kuzeybatı Semitik’teki Ba’al ile akraba olan Bel sözcüğün bir doğu Semitik şeklidir. Bu iki sözcük eşanlamlıdır.

ENKIDU

Enkidu, Sümer mitolojisinde bir karakter. Hayvanlar tarafından büyütülmüş mitik, vahşi bir insandır. Zengin yosması olan Şamhat tarafından canavarsı yönleri ehlileştirilmiştir. Enkidu Gılgamış Destanı’nın önemli karakterlerindendir ve yine bu destanda ölür.

MAMITU

Mamitu, ilk dönemlerde, Akad ve Sümer mitolojisinde yemin, ant içme tanrıçasıdır. Daha sonraki dönemlerde, yeni doğan bebeklerin kaderlerine karar veren bir tür kader tanrıçası ve öteki dünyadaki yargıçlardan biridir. Mammitu, Mammetum gibi yazılışları da mevcuttur. Bazı kaynaklarda Nergal’in eşi olarak geçer.

MARDUK

Marduk (Akadça’daki Sümerce yazılışı AMAR.UTU (güneşsel dana), İncil’de Merodach), antik Mezopotamya’daki geç dönem tanrılarından birinin adı. Babil şehrinin baş tanrısıydı; Hammurabi zamanında Babil, Fırat vadisinin politik merkezi olduğunda, Babil panteonunun başı olarak Marduk’a tapınılmaya başlanmıştır. Babil yaratılış destanı olan Enûma Eliş’te tanrıların en büyüğü ilan edilmiştir.
Lakabı “Büyük Efendi, dünyanın ve cennetin efendisi” idi. Gücünün, her zaman fakir insanlara yardım etme ve kötüleri cezalandırmada kullandığı bilgeliğinde saklı olduğuna inanılırdı.

Mardok olarak okunabilir.bereket tanrısdır ve sembolu mer-doğ (bağ belidir)ileriki tarihlerde bu mazda olarak değişecektir. Bu tanrıya inanalardan biride mardailar yani Mardinlilerdir (Merd-inliler). Daha sonra (r fonetiğinin düşmesi ile) Medlere dönüşmüş olma ihtimali vardır.

MUMMU

Mummu, tarih öncesi (primordiyal) tanrılardan Apsû (tatlı su) ve Tiamat’ın (tuzlu su) veziri. Teknik yeteneğin vücut bulmuş hâli yani cismani şekli olmasının yanı sıra antik Sümero-Babil zanaatkâr-tanrısıydı.

NABU

Nabu Babil hikmet-irfan ve yazı tanrısı. Babilliler tarafından, Marduk’un oğlu ve Ea’nın torunu olarak tapılırdı. Nabu’nun eşi Taşmetum’du.

Aslen, Nabu Amoritler tarafından Mezopotamya’ya getirilmiş bir batı Semitik tanrıydı.

NAMTAR

Namtar, Sümer, Asur ve Babil mitolojilerinde cehennemle ilgili bir tanrı bir tür iblis, ölüm tanrısı ve An, Ereşkigal ve Nergal’ın elçisidir. Hastalıklardan ve haşarettan onun sorumlu olduğuna inanılırdı, çünkü iblis biçiminde altmış hastalığa hükmettiği söylenirdi. Bu hastalıklardan korunmak için ona bazı adaklarda bulunulurdu. Asur ve Babillilerin bu inancı fethettikten sonra Sümerlerden aldıkları düşünülmektedir.

NINNSUN

Ninsun, Sümer mitolojisinde tanrıça. Ünlü kahraman Gılgamış’ın annesidir.
Gılgamış Destanı’nda Ninsun Uruk’ta kral olan oğluyla beraber yaşayan bir insan, kraliçe olarak geçer.

PAZUZU

Pazuzu, Sümer ve Akad miyolojilerinde, rüzgar cinlerinin kralı ve tanrı Hanbi’nin oğludur. Ayrıca, Sümerliler için güneybatı rüzgarını, fırtınaları taşımayı, temsil ederdi.

Mitoloji

Pazuzu genellikle bir erkeğin vücudu ve bir köpek veya aslanın kafasıyla tasvir edilmiştir. Ayak yerine pençeleri, bir çift kanadı ve bir akrebin kuyruğuna sahiptir. Ayrıca, sağ eli yukarı, sol eli ise aşağı doğru sarkar; ellerinin bu durumunun hayat ve ölüm veya yaratmak, yok etmek anlamlarına geldiği düşünülmüştür.

Pazuzu, kuru dönemlerde kıtlık ve kuraklık, yağmurlu dönemlerde ise çekirge getiren Güney-batı rüzgarının ciniydi. Doğum sırasında anne ve bebeğe zarar verdiğine inanılan kötü niyetli tanrıça Lamaştu’dan korunmak için Pazuzu muskaları takılırdı. Her ne kadar kötü bir ruh olsa da, Pazuzu’nun insanları salgınlara ve diğer şeytani ruhlara karşı koruduğuna inanılır.

Asur dönemi Pazuzu heykelciği

Popüler Kültürde

• The Exorcist (1973) filmi ve kitabında Pazuzu rahip Merrin’in daha önceden savaştığı ve Regan’ı ele geçiren cin olarak tasvir edilir.
• Hikayenin başlangıç kısmını anlatan bir devam filmi olan The Exorcist: The Beginning’de (2004) rahip Merrin’in 1949’da Doğu Afrika’da Pazuzu ile savaşması anlatılır.

RABISU

Rabisu (“serseri, avare”), Akad mitolojisinde vampirimsi bir ruh veya cin. İnanışa göre Rabisu karanlık köşelerde veya evlerin girişinde saklanır, insanlara saldırmak için pusuda bekler. Saf deniz tuzunun onları uzak tutacağına inanılırdı. Cehennemde, Anguiş Çölü’nde yaşadıklarına, buraya yeni gelen ruhlara saldırdıkları düşünülürdü.

REŞEF

Reşef, Mezopotamya mitolojisinde salgın ve savaş tanrısı. Ugarit mitoloji metinlerinde geçmese de Ugarit panteonunun önemli bir üyesiydi.

Reşef Babil ölüm tanrısı Nergal ile karıştırılır veya tanımlanırdı. Fenikeli kitabelerde rşp gn “Bahçenin Reşef’i” ve b`l chotz “Okun Tanrısı” olarak geçmektedir. Fenike-Hitit kitabelerinde “geyik tanrı” ve “ceylan tanrı” olarak da geçer.

18. Hanedan sırasında, Reşef Mısır’da da popülerleşmiş ve bir diğer Kalde/Mezopotamya kökenli tanrı olan Qeteş (cinsellik tanrıçası) ile bereket tanrısı Min’in babası olarak ele alınmıştır.
Reşef karakterinin Yunan Apollo ve Vedik Rudra ile ilişkili olduğu yönünde şüpheler vardır.
İsminin farklı yazılış ve biçimleri: Rahşaf, Rasap, Raşap, Resep, Reşep, Reşpu, Resheph.

SARPANIT

Sarpanit (Zarpanit, Zarpandit, Zerpanitum, Zerbanitu veya Zirbanit), Babil mitolojisindeki bir ana tanrıçadır. Baş tanrı Marduk’un eşidir. Ona Ay yükselişi ile tapılırdı. Ayrıca çoğunlukla hamile olarak betimlenmiştir. Gamsu, İştar ve/veya Beltis ile aynı olabilir.

SIRIS

Siris, Mezopotamya mitolojisinde biradan sorumlu tanrıça. Genellikle bir cin veya ruh olarak tasavvur edilse ve algılansa da, aslında tam olarak şeytani veya kötü değildir. Ayrıca bir kuş tanrıça olarak da tasvir edilmiştir.

SIDURI

Siduri, Gılgamış Destanı’ndaki bir karakter. Fermantasyon ile bağdaştırılmış bir tanrıçaydı. Gılgamış’ı ölümsüzlük arayışından caydırmaya çalışmıştır.

SIN

Nanna Sümer mitolojisindeki ay-tanrıdır. Kaderin tanrısı olarak da anılan Nanna, Enlil ve Ninlil’in oğludur. Nanna Sümerce “aydınlatıcı” mânâsına gelir. Kutsal şehri Ur’dur. Babil ve Asur’da ise bu tanrıya Sin denmiş, ve ona Harran’da da tapılmıştır. Kanatlı bir boğayı süren Sin’in lapis lazuliden bir bıyığı vardı.
Karısı Ningal olan Nanna/Sin, Utu (Shamash – Güneş) ve İnanna’nın (daha sonraları İştar) babasıdır. Bazı metinlere göre İşkur da onun çocuğudur.

Takvimin ve bereketin de tanrısı olan Sin’in sembolleri hilal, boğa ve üç ayaklı bir iskemledir. Babil ve Asur’un büyük şehirlerinde tapınakları bulunan Sin’in iki ana tapınağı vardır; güneyde Ur ve kuzeyde Harran. Ur’daki baş tapınağının adı E-gish-shir-gal = “Yüce Işığın Evi”, Harran’daki tapınağının adı ise E-khul-khul = “Zevklerin Evi” idi.

Astral-teolojik sistemde 30 sayısı ile temsil edilirdi. Büyük bir ihtimalle 30 sayısı bir kameri aydaki ortalama gün sayısından (yaklaşık 29.53) türemiştir.
Sin (Nanna – Ay), Shamash (Utu – Güneş) ve İştar (İnanna – Dünya) ile birlikte Mezopotamya tanrılarının ikinci üçlüsünü oluştururlar.

TEMMUZ

Tammuz veya Tamuz Arapça تمّوز Tammūz; İbranice תַּמּוּז; Akadca Duʾzu, Dūzu; Sümerce Dumuzi bir Babil tanrısı.

Temmuz ayı ismini bu tanrıdan almıştır. Babil’de Temmuz ayı tanrı Tammuz’un onuruna kurulmuştur. Tammuz’un kökeni Sümer çoban-tanrı, Dumuzid veya Dumuzi’dir. Dumuzi İnanna’nın eşiyken, Akadlar’da İnanna’nın denki olan İştar’ın eşidir. Antik Suriye inancındaki Adonis, ki daha sonraları Yunan panteonuna da girmiştir, de buradan kök almıştır.

TIAMAT

Tiamat Babil ve Sümer mitolojilerindeki tarih öncesi çağlara ait bir canavar/tanrıça. Enûma Eliş yaratılış destanında önemli bir figürdür.

UTU

Utu, Sümer mitolojisinde güneş ve adaletin tanrısı. Nanna ile Ningal’ın çocuğudur. Her günün sonunda yeraltı dünyasına inerek, ölülerin kaderini belirler.
Sama olarak da bilinir.

ZU

Zu (İran ve Sümer’de Anzu), Akad mitolojisindeki pek önemli olmayan bir tanrı. Tanrıça Siris’in oğludur. Zu ve Siris, ateş ve su soluyabilen dev kuşlar olarak görülmüştür. Buna rağmen, Zu aslan başlı bir kartal olarak da tasavvur edilmiştir.

Gök tanrısı Enlil’in hizmetkarı olduğuna inanılırdı. Efsaneye göre, her şeyin kaderini yönetebilmek için Kader Tabletleri’ni efendisinden çalar. Hikayenin bir başka şeklinde tanrılar Lugalbanda’yı tabletleri geri getirmesi için gönderir ve bu arada Lugalbanda Zu’yu öldürür. Bir başkasına göre ise, Ea ve Belet-İli Nünurta’yı tabletleri getirmek için görevlendirirler. Üçüncü bir anlatıma göre ise Zu’yu Marduk öldürmüştür.

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 23.06.2008 tarihinde Hale tarafından, Felsefe - Arkeoloji - Mitoloji ve Efsaneler bölümünde paylaşılmıştır ve 1529 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 1 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Mezopotamya Mitolojisi | Tanrılar - Asur Dönemi Pazuzu Heykelciği - Tanrıların Yaratılışı orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...