Mesnevi Nazım Şekli Ve Özellikleri | Fuzûlî ve Mesnevî

MESNEVİ NAZIM ŞEKLİ ve ÖZELLİKLERİ

“Mesnevî”, edebiyat terimi olarak ilk kez Ä°ran’da kullanılmış, fakat ilk örnekleri Arap edebiyatında verilmiÅŸtir.Türk edebiyatına ise Ä°ran’dan geçmiÅŸ ve 11.-19. yy.lar arasında bu nazım ÅŸekli ile pek çok eser verilmiÅŸtir…

“Mesnevî” sözcüğünün köküne inecek olursak, Arapça’dan (s,n,y kökünden) gelmiÅŸtir.

Mesnevî, kendi arasında kafiyeli beyitlerden oluÅŸmuÅŸ bir nazım ÅŸeklidir (aa/bb/cc…). Beyit sayısı bakımından hiçbir kısıtlayıcı kurala baÄŸlı deÄŸildir, iki ile on binlerce beyit arasında deÄŸiÅŸen bir geniÅŸliktedir. Gerek beyitler arasında kafiye baÄŸlantısı bulunmaması gerek beyit sayısının sınırlı olmaması, ÅŸairlerin iÅŸledikleri konuyu istedikleri kadar geniÅŸletmelerine imkân saÄŸlamış, bu yüzden de çok kullanılan bir nazım ÅŸekli olmuÅŸtur.

Yalnız, uzun olduÄŸu için aruzun kısa kalıplarıyla yazılması genellikle tercih edilir.Hatta, aruzun fe’ûlün / fe’ûlün / fe’ûlün / fê’ûl kalıbına, Åžehname vezni de diyoruz.Nedeni, Ä°ran Edebiyatında verilmiÅŸ olan bu eserin mesnevî nazım ÅŸeklinde verilmiÅŸ ilk olgun eser olmasıdır…

Mesnevî denilince akla iki isim gelir:

Birincisi, az önce dediÄŸim Åžehname’nin yaratıcısı, Ä°ran Edebiyatının ünlü isimlerinden Firdevsî; ikincisi ise Anadolu’da yazılmış mesnevîlere örnek teÅŸkil etmiÅŸ ve bu ürünleri etkilemiÅŸ, Mesnevî adlı eseri olan Mevlânâ Celâleddin-i Rumî’dir…

Mesnevînin yazılış planına da bakacak olursak, üç bölümden ibarettir.

Bu bölümler:

-GiriÅŸ,
-Konunun iÅŸlendiÄŸi,
-BitiÅŸ bölümüdür…

Giriş Bölümü de şu sırayla oluşmaktadır;

1. Besmele

2. Tevhîd (Tanrı’nın birliÄŸini konu edinmiÅŸ ÅŸiir)

3. Münâcât (Tanrı’ya yakarış)

4. Na’t (Hz. Peygambere’e övgü)

5. Mi’râc (Hz. Peygamber’in Mirac’a çıkması)

6. Mu’cizât (Peygamberimizin mucizeleri)

7. Medh-i Çehâr-yâr (Dört halifeye övgü)

8. Padişah için övgü

9. Devlet büyüğüne övgü

10. Sebeb-i te’lîf (Bu bölüme “sebeb-i terceme” de denilebilir.Bu bölümde eserin yazılış ya da çevriliÅŸ amacı üzerinde durulur.Bir çeÅŸit önsöz gibi..)

Konunun iÅŸlendiÄŸi bölümde deÄŸinilecek nokta ise, konusuna göre mesnevîlerdir…

Konusuna göre mesneviler;

- Dinî mesnevîler
-Tasavvufî mesneviler
-Ahlakî mesneviler
-Ansiklopedi niteliÄŸi taşıyan ya da belli alanlarda bilgi veren mesneviler…

Bitiş bölümü de genellikle belli bir sırayı izler:

1. Tanrı’ya “hamd ü sena” ve dua;

2. Sultana övgü ve saltanatının devamı için dua;

3. Şairin eseriyle ve şairliğiyle övünmesi;

4. Tanınmış mesnevi şairleri ve eserlerini anma;

5. Åžairin eserine verdiÄŸi ad;

6. Hasetçilere, acemi ve dikkatsiz müstensih (= bir eseri aslına uygun olarak kopya eden kiÅŸi)lerle metni doÄŸru dürüst okuyamayan okuyuculara yergi, bunların esere vereceÄŸi zarardan Tanrı’ya sığınma;

7. Mesnevinin beyit sayısı;

8. Mesnevî’nin yazılışıyla ilgili tarihler;

9. Okuyucudan hayır dua isteme;

10. Mesnevinin vezni.

“Hamse” ne demektir?

Mesnevî ÅŸairlerinin bir kısmı Nizâmî’yi örnek alarak beÅŸ mesnevî yazıp “Hamse” (beÅŸ) meydana getirmiÅŸlerdir. Hamse’ye “Penç-genc” de denilmektedir…

Mesnevî sayısını altıya çıkarıp “Sitte”(altı) yapan ÅŸairler de vardır…

Eski Edebiyatta mesnevî yazanlar küçük görülürdü, bunun nedeni de o dönemde gazel ve kasidenin daha önemli olarak görülmesidir…

Türk Edebiyatında Mesnevi…

Türk Edebiyatında ilk uzun mesnevî 11. yüzyılda Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eseridir… Bu eserin yapısına bakıldığında uygun yerlere dörtlükler yerleÅŸtirilmiÅŸ, sonunda da kasideye benzer parçalar konulmuÅŸ, 6645 beyitten oluÅŸtuÄŸu görülür.

Başında münâcât, nât ve eserin sunulduÄŸu Tabgaç BuÄŸra Han’a övgüler ile baÅŸlar. Bu yapısına bakıldığında eksiksiz bir mesnevî örneÄŸi görmemiz mümkündür…

13. yüzyılda Mevlânâ‘nın yazdığı 25.618 beyitlik Mesnevî-i Mânevi adlı eseri Farsça olduÄŸu halde önceden de belirttiÄŸim gibi Türk ÅŸairleri üzerinde, Anadolu’da derin etkiler bırakmış ve örnek alınmıştır.

13. yüzyıl sonunda Åžeyyâd Hamza‘nın yazdığı Yusuf u Züleyhâ adlı 1529 beyitlik mesnevî de ilk aÅŸk mesnevîsidir…

14. yüzyılda Anadolu’nun önemli mutasavvıflarından Yunus Emre de Risâletü’n Nushiyye adlı eserini mesnevî olarak yazmış ve bu eser 573 beyitten meydana gelmiÅŸtir…

Âşık PaÅŸa‘nın 12.000 beyitlik Garîbnâme eseri Mevlânâ örnek alınarak yazılmış hikayeler ve içeriÄŸindeki gazellerle ahlâkî ve tasavvufî bir eserdir…

15. yüzyıldan itibaren Türk edebiyatında mesnevî hızla geliÅŸmiÅŸtir.Bu dönemde Ahmed-i Dâ’i'nin Çengnâme’si, Süleyman Çelebi’nin Mevlid’i, Åžeyhî’nin Husrev ü Şîrîn’i ve Harnâme’si unutulmayacak ve önemli eserlerdendir…

16. yüzyılda Türk Edebiyatında önemli mesnevî ÅŸairlerinin olduÄŸu görülür…Tâcîzâde Câfer Çelebi’nin 3571 beyitli Hevesnâme’si, Ahî‘nin (“Benli Hasan” olarak da anılır…) Hikâye-i Şîrîn ü Pervîz mesnevîsi, Revânî’nin Ä°ÅŸretnâme’si, Hakîrî’nin Leylâ vü Mecnûn’u da dönemin önemli eserlerindendir…

Fuzûlî ve Mesnevî…

16. yüzyılda üstad Fuzûlî’dir…

440 beyitlik Beng ü Bâde adlı mesnevîsinde afyonla ÅŸarabı karşılaÅŸtırmış ve çeÅŸitli yiyecek ve içecekleri kiÅŸileÅŸtirerek onları maceralara sürüklemiÅŸtir…

1535′de yazmış olduÄŸu Leylâ vü Mecnûn (3036 beyit) eserini de mesnevî edebiyatının ÅŸaheserlerinden saymaktayız…

Bu eserinde, Leyla ile Mecnun’un tutuldukları maddi (dünyevî) aÅŸkın daha sonra ilahî aÅŸka dönüştüğüne tanık oluruz…

Sohbetü’l-esmâr (Meyvelerin sohbeti) adlı eseri de 200 beyitten oluÅŸan bir mesnevîdir…

Kaynak: Ä°PEKTEN, Haluk; Eski Türk Edebiyatı – Nazım Åžekilleri ve Aruz.

Bakınız, Edebi Türler: Mesnevi | Ä°lk ÖrneÄŸi: Yusuf Has Hacib – Kutadgu Bilig

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 05.01.2008 tarihinde Sema tarafından, Türk Edebiyatı ve Edebi KiÅŸilikler bölümünde paylaşılmıştır ve 33890 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 1 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Mesnevi Nazım Şekli Ve Özellikleri | Fuzûlî ve Mesnevî orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...