Lidya Uygarlığı |Tarihi – Kralları-Mitosları

Lidya Uygarlığı

(M.Ö. 700-300) Batı Anadolu’da Gediz ve Küçük Menderes yörelerinde oturan bu halkın nereden geldiÄŸi kesin olarak belirlenememiÅŸtir. Antik dönem yazarları onların güneydeki Karyalılar ile kuzeydeki Mysialılar ve Frigler ile akraba olduklarını söylerler. Hint-Avrupa karakterli bir dilleri olan Lidyalıların Batı Anadolu’da M.Ö. 2. binyılın ikinci yarısından itibaren varoldukları kabul edilmektedir.

Lidya’nın parlamasının nedeni bölgede bulunan altın madenleriydi. Bu madenin M.Ö. 7. yüzyılın başından beri Sardes’te iÅŸletilmeye baÅŸlaması Lidya’lıları zenginleÅŸtirmiÅŸ ve güçlendirmiÅŸti. Lidya’nın Anadolu’daki uygarlığa katkısı daha çok ekonomi dalında olmuÅŸtur. Altın sikkeler basarak ticaretteki deÄŸiÅŸ-tokuÅŸ usulünü deÄŸer ekonomisine çevirmiÅŸlerdir.

Lidya tarihinin bazı dönemlerinde Frigleri de yıkan Kimmerlerin saldırısına uğradı ve Sardes kenti Kimmerlerle birlikte yine göçebe bir topluluk olan Trerler tarafından da yağmalandı. Ayrıca Medler ve Perslerle de çeşitli kez savaşlar yapmışlardır. M.Ö. 28 Mayıs 585 günü Medlerle yapılan savaş sırasında güneş tutulması meydana gelmiş ve savaş böylece sona ermiştir. Lidya devletine son veren Pers kralı Kyros olmuştur.

Lidya soyluları ölülerini, Friglerdeki gibi tümülüslere gömüyorlardı. Bu tümülüsler Sardes’in kuzeyinde Marmara Gölü kıyısında yer alırlar. Bunlardan 355 m. çapında ve 61 m. yüksekliÄŸindeki tümülüs Anadolu’daki en yüksek yığma mezar örneÄŸidir. Çok zengin olan Anadolu mozayiÄŸinde sözü edilmesi gereken ve bugün de izlerine rastladığımız baÅŸka uygarlıklarda vardır.

Demir Çağında incelenmesi gerekenler arasında Karia ve Lykia uygarlıklarını sayabiliriz. Hint-Avrupa ailesinden olan dilleri Hitit öncesi ögeler taşımaktadır. Karialıların daha önceleri Batı Anadolu’da yerleÅŸmiÅŸ oldukları bilinen Leleglerden, Lykia’lıların ise Luvilerden geldikleri sanılmaktadır. Lykia uygarlığının en özgün örnekleri arasında kayalara oyulmuÅŸ anıtlar yer almaktadır.

Lidya devletinin M.Ö. 546 yılında son bulmasıyla Ä°ranlılar Ege Denizi kıyılarına kadar tüm Anadolu’yu ellerine geçirdiler. Pers egemenliÄŸi M.Ö. 333 yılına deÄŸin sürdü. Bu dönemden sonra yerli kültür geliÅŸiminin yerini Batıdan gelen yeni etkiler ve bunun sonucunda ortaya çıkan bir kültür almaya baÅŸladı.

LÄ°DYA TARÄ°HÄ°

Kökenleri konusunda kesin birÅŸey söylenilemeyen Lidyalılar’ın oturdukları yerlere MÖ 2. Bin yıldan önce geldikleri bilim adamlarının ortak görüşüdür. Dilleri nedeniyle Hint-Avrupa kökenli oldukları düşünülmektedir. Sonraları Lidce konuÅŸan bu halk kütlesinin MÖ 2000 ya da daha erken bir tarihte Hititler’den ayrıldığı sanılır. Buna karşılık Lidya’da hiç olmazsa Kalkolitik çaÄŸdan baÅŸlayarak yerli bir halk kitlesinin oturduÄŸu kesindir.

Lidyalı’lar yerli halkla kaynaÅŸmış gibidir. Herodotos’tan öğreniyoruz ki “Yunanlıların Lidya diye bildikleri ülkede eskiden ,Maionlar adında, Lidlerden farklı, ama onlara tümüyle yabancı olmayan baÅŸka bir halk yaÅŸardı. Lidler, Maionları yenip topraklarını alınca onlar da ya denizi geçip batıya kaçtılar ya da kalıp yenenlere boyun eÄŸdiler”.

MÖ 7.yy’ın ilk yarısı içinde birdenbire parlayan Lidya krallığı, Önasya dünyasının en ilginç kültürlerinden biridir. Bu krallık ne tam anlamıyla doÄŸulu, ne de tam anlamıyla batılı devletlere benzer; her iki bloÄŸun siyasal ve kültürel etkilerinden oluÅŸmuÅŸ yeni bir Anadolu Krallığıdır. Kaynaklara göre Lidya’da üç ayrı sülale hüküm sürmüştür: Atyadlar, Heraklidler(Tylonidler) ve Mermnadlar.

Herodotos’a göre Atyadlar sülalesi Atys’in oÄŸlu Lydos ile baÅŸlar fakat Lydos’tan sonra kralların sıraları ve hatta adları bile kesin deÄŸildir. Bu da 2.bin yılın ikinci yarısı içinde yaÅŸanmış olması gereken Atyad sülalesi krallarının gerçekte var olmadığı, tüm eski çaÄŸ toplumlarındaki gibi, Lidyalılar’ın çok eski bir geçmiÅŸe sahip olma istedikleri sonucunda ortaya çıktığı fikrinin oluÅŸmasına neden olmuÅŸtur. Ama bu hanedana ait bir kral adı ‘Meles’ Hitit kayıtlarında geçmektedir.

Sardes’te yapılan kazılar Son Tunç Çağı’nda (MÖ 1400-1200) Lidyalılar’ın, Yunanistan’dan gelip Batı Anadolu’ya yerleÅŸen Mikenlerle ticaret yaptıklarını ortaya çıkarmıştır. Ayrıca Hitit arÅŸivlerine göre Hitit Ä°mparatoru Tudhaliya IV (MÖ 1250-1220) “Assuwa Konfederasyonu” adıyla birleÅŸerek kendine karşı gelen bir takım devletlere sefer yapmış, bu ülkeleri yıkıma uÄŸratmıştır. Nitekim arkeolojik kazılar 2.bin yılın sonlarında bir düşman güç tarafından yakılıp yıkıldığını göstermiÅŸtir.

Atyadlar’ı izleyen Heraklidler sülalesi Lidya’da 505 yıl egemen olmuÅŸtur. BaÅŸlangıcı MÖ 1192 yıllarına uzanır. Bu tarih yeni Hint-Avrupa kabilelerinin BoÄŸazlar yoluyla Anadolu’ya göç ettikleri ve Büyük Hitit Ä°mpartorluÄŸu’nun ortadan kalktığı yıllardır. Bu sülaleye Grekler’ce tanrı Herakles’le iliÅŸkiye getirelerek “Heraklidler”, Lidyalılarca kahramanları Tylos ya da Tylon’un adından “Tylonidler” adı verilmiÅŸtir. Tylon’un Batı Anadolu’ya yeni gelen Hint-Avrupa’lı Thraklar’ın bir boyunca getirilmiÅŸ olması olasıdır.

Heraklidlerin daha önce bahsettiÄŸimiz Maionlar’a eÅŸitliÄŸi ve Demir Çağı’nın baÅŸlarında Sardes’e “Hyde”, ülkeye de “Maionia” adını verdikleri öne sürülmüştür. Çünkü son Heraklid kralı Kandavles’in adının Maionca olduÄŸu kabul edilmektedir. Ayrıca MÖ 1000 yıllarında Maionia denilen Lidya’ da çanak-çömlekçilikte yeni bir boyalı geometrik biçim meydana gelmiÅŸtir ve bu Demir ÇaÄŸ Lidyasında yüksek bir kültür ve artistik faaliyet olduÄŸunun kanıtıdır.

Daha sonra Mermnadlar denen hanedanın ilk kralı Gyges’in MÖ 685 yılında Lidya tahtına çıkışıyla ilgili oldukça heyecanlı asıl öykü baÅŸlar. Karısının güzelliÄŸine hayranlığını kanıtlama derdindeki Kandavles’in kuÅŸkulu dostu Gyges’e yatmaya hazırlanan karısını gizlice seyrettirmesi ve çok kızan Kraliçe’nin kocasını öldürsün diye Gyges’ı gizliden gizliye zorlamasıyla Gyges Kandavles’i öldürür ve kraliçeyle evlenerek tahta geçer. Böylece 141 yıl sürecek olan Mermnad egemenliÄŸi baÅŸlar.

Lidyalılar eski Önasya’ da birinci derecede önem kazandılar ve özgün eserler yarattılar. (MÖ 587-546) sırayla Gyges, Ardys, Sadyattes, Alyattes ve Kroisos Lidya devletini yönettiler. Bu dönemde Lidya’nın zenginleÅŸmesi ve güçlenmesi de altın madeninin bulunması, iÅŸlenmesi ve ticaretin yapılması çok önemli bir faktördür. Bu saydığımız kralların ilk adımda, güç politikasının silahı olarak ekonomik kaynakları kullandıkları sanılır. Ä°lk sikkelerin ortaya çıkışının asker ücretlerinin ödenmesiyle ilgili olduÄŸu bile düşünebilir.

Gyges tarihe geçince Yunan kentlerine karşı askeri giriÅŸimlerde bulundu ve kuzeyden gelen Kimmer tehlikesiyle uÄŸraÅŸtı. Ve onları yenilgiye uÄŸrattı. Fakat ikinci Kimmer saldırısına dayanamayacak Sardes’in yıkımıyla sonuçlanan savaÅŸta öldü. Bu dönemde Yunanistan’la ticaret iliÅŸkileri çok geliÅŸmiÅŸtir.

Gyges’ten sonra gelen krallar döneminde de Kimmer akınları devam etti. Fakat bunlara karşı Lidya devleti çok iyi direndi ve bu da ekonomisinin ne denli güçlü olduÄŸunu gösterir. Yine Gyges’ten sonra gelen krallar Yunan kent devletlerine saldırılar düzenlediler. Alyattes Lidya tarihinin en büyük kiÅŸisi ve Mermnad hanedanının en etkin kralıdır. Batı And kıyılarını ele geçirdi ve Batı And’ın kuzey kısmını elinde bulunduran Kimmerleri Kızılırmak’ın ötesine sürdü ve bu sayede Lidya Krallığı’nın gücü yeni boyutlara ulaÅŸtı.

Kuzeyli barbarlardan zara görüp zayıflayan Phrygia Lidya’ya baÄŸlandı.Bu dönemin önemli olaylarından biri de nedeni pek bilinmeyen Lidya-Med savaşıdır. Sonuçta Kızılırmak her iki devlet arasına sınır kabul edildi. Alyattes Lidyalılar’la Grekler arasındaki iliÅŸkilere çok deÄŸer verdi; Miletos’ta iki tapınak inÅŸa ettirdi; Delphi’deki kehanet merkezine armaÄŸanlar yolladı; Korint tiranı Periandros ile dostluk iliÅŸkileri kurdu. Bu kraldan itibaren Grek etkisi açık bir ÅŸekilde görülmeye baÅŸlar, HellenleÅŸme bunu izleyen dönemlerde büyük bir hız gösterir.

MÖ 560 yılında oÄŸlu Kroisos baÅŸa geçti ve babasından devraldığı güçlü ve zengin devlet sayesinde ününü tüm eski çaÄŸ dünyasına duyurdu. İçerdeki taht kavgasını sona erdirdikten sonra Ephesos’a yöneldi ve tüm Grek kentlerine egemen oldu. Ephesos’taki Artemis tapınağını tekrardan inÅŸa ettirdi. Kroisos döneminde Lidya devleti zenginliÄŸinin ve kültürel geliÅŸiminin doruÄŸuna ulaÅŸtı. Dillere destan zenginliÄŸi kaynağını baÄŸlı bölgelerden alınan haraçlar, ticari gelirler ve ülkenin doÄŸal zenginliklerinden alıyordu.

MÖ 6.yy’ın ortalarında beliren Pers tehlikesini gören ve önlemler alan Kroisos Sardes yakınlarına gelen Pers ordusuyla karşılaÅŸtı ve yenildi. Sonuçta Ä°ranlılar tüm Anadolu’ya hakim oldular ve Lidya devleti tarih sahnesinden silindi.

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 21.12.2008 tarihinde tunCHEr tarafından, Medeniyetler ve Ãœlkeler Tarihi Ansiklopedisi bölümünde paylaşılmıştır ve 4781 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 2 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Lidya Uygarlığı |Tarihi - Kralları-Mitosları orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...