Kayaç Nedir? | Granit Ve Bazalt ÇeÅŸitli Minerallerden Bir Ya Da Daha Fazla Mineralin Bir Araya Gelmesiyle OluÅŸmuÅŸ Bütün – Kayaç Tipleri – Kayaç Resiml..

Kayaç

Kayaç, bir ya da daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle oluşmuş bütündür. Granit ve bazalt çeşitli minerallerden, kumtaşı değişik özelliklerde kum boyutundaki tanelerin sıklaşmasından, mermer ve kuvarsit tek bir mineralden oluşmuş kayaçlardır.

Yerkabuğunu oluşturan 3 temel kayaç türü vardır:

1. Tortul
2. Magmatik
3. Metamorfik (Başkalaşım)

Magmatik kayaç yerin derinliklerinde bulunan çeÅŸitli elementlerce zengin eriyik olan magmanın derinlerde ya da yüzeyde katılaÅŸması sonucu oluÅŸur. Metamorfik kayaçlar var olan magmatik ya da tortul kayacın yüksek sıcaklık ve basınç altında deÄŸiÅŸime uÄŸraması sonucu oluÅŸur. Tortul kayaçlar ise magmatik, metamorfik ya da tortul kayaçların ayrışması, aşınması ve bir çökelme havzasında birikmesi ve ardından taÅŸlaÅŸması sonucu oluÅŸur. Magmatik ve metamorfik kayaçlar tüm yer yuvarının yüzde 95’ini meydana getirmesine karşın yer kabuÄŸunun sadece yüzde 25’lik kısmını oluÅŸturur.

Kayaçlar sürekli döngü halindedir. Bir magmatik kayaç sıcaklık ve/veya basınç altında metamorfik kayaca, metamorfik bir kayaç sıcaklıkla eriyerek magmaya ardından da magmatik kayaca, hem magmatik kayaç hem de metamorfik kayaç ayrışarak tortul kayaca dönüşür. Buna kayaç döngüsü (bak. Kayaç Döngüsü) adı verilir.

Kayaçlar oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan belgelerdir. Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri kayaç üzerinde izlenmiştir. Bu nedenle onlar yer kabuğunun doğal belgeleri sayılır.

Bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olaylar, akarsuların aşındırma ve taşıma etkileri, çöllerin ve denizlerin değişik bölgelerinde farklı tortulların çökertilmesi, yeryüzünün değişik iklim kuşaklarının bulunması gibi jeolojik olayla bütün yer tarihi boyunca hep aynı şekilde, aynı düzende oluşmuştur. Yani eski jeolojik devirlere ait kayaçların oluşumu bugün yeryüzünde hüküm süren fiziksel olayların ışığı altında yorumlanabilir. Böylece kayaçlar oluşumu sırasında mevcut olan doğal ortamı aynen yansıtırlar.

1. Tortul Kayaçlar

Su ve rüzgâr yeryüzünü deÄŸiÅŸtirebilir. Bu kuvvetler, kayaçları kırarak, küçük parçalara ayırır. Bu partiküller farklı yerlerde yerleÅŸirler. Buralarda, küçük parçacıklar toparlanarak, basınç altında çimentolaşıp daha büyük kayaçları meydana getirirler. Bu kayaçlar, genellikle suda oluÅŸur ve magmatik kayaçlardan daha yumuÅŸaktırlar. Tortul kayaçlar, birçok tabakaları meydana getirir ve fosilce zengindir. Tortul kayaçlar tüm yeryuvarının %5’ini, yer kabuÄŸunun ise yüzde 75’ini meydana getirir. Tortul kayaçların yüzde 95’i suda oluÅŸmuÅŸtur.

Tortul kayaçların kırıntılı, organik ve kimyasal olmak üzere üç tipi vardır:

1. Kırıntılı tortul kayaçlar
2. Organik tortul kayaçlar
3. Kimyasal tortul kayaçlar

1.1. Kırıntılı Tortul Kayaçlar

Çeşitli büyüklükteki taş ve mineral parçalarda karalardaki ve denizlerdeki tortullaşma havzalarını çökelmeleriyle meydana gelen taneli kayaçlardır. Değişik boyuttaki taneleri birbirleriyle çimento maddeleriyle birleşmeleri sonucu çimentolu kayaçlar kum taşı, kireç taşı gibi taneleri birbirine bağlayarak madde bulunmadığından çimentosuz tortul kayaçlar oluşur.
Kırıntılı tortul kayaçlar tane çapı 2 mm’den büyük ve çakıl, moloz, konglomera gibi kayaçlardır. 2 mm’den 0,2 mm’ye kadar olan kısma kum, karışık kum, kumtaşı, kuvarsit, gibi kayaçlardır. Tane çapı 0,2 mm’den 0,02 m^’ye kadar olan kısım mil ondan daha küçükler genellikle mil+kil ÅŸeklinde geçer. organik tortullar çeÅŸitli bitki ve hayvan kalıntılarını, uzun zaman eÅŸliÄŸinde fosilleÅŸip baÅŸkalaÅŸmalarıyla oluÅŸurlar. En uzun sürede oluÅŸan kayaçlardan biridir. Özellikle bitki fosillerinin oluÅŸtuÄŸu alanlarda yoÄŸunlukta olmaktadırlar.

1.2. Organik Tortul Kayaçlar

Bitki ve hayvan kalıntılarının birikmesi sonucunda oluşur.Silisli, karbonatlı ve karbonlu organik tortul kayaç türleri vardır.

1.3. Kimyasal Tortul Kayaçlar

Dolgun eriyiklerin çökelmesi sonucu meydana gelirler. MaÄŸaralardaki sarkıt ve dikitler, deniz kıyılarındaki kireçli ve demirli oolitler, kapalı göllerin kenarlarındaki tuz oluÅŸumları su kaynakları etrafındaki traverten oluÅŸumları %35’i kadar kireç taÅŸları oluÅŸturur. Kireç taÅŸları yapı taşı, stabilize malzeme, kireç yapımında ve döşemecilikte, çelik sanayiinde ve ilaç sanayiinde kullanılır.

2. Magmatik Kayaçlar

Erimiş halde bulunan bir silikat hamuru durumunda olan magmanın yer kabuğunun derinliklerinde yavaş yavaş veya yeryüzünde aniden soğuması ile oluşurlar. Bu kayaçlar genel olarak kristallerde oluşmuş kütle halindeki kayaçlardır. Bu tür kayaçlar Dünya üzerinde çok fazla değildir.

Bu kayaçlar magmanın soÄŸuyarak katılaÅŸması sonucu meydana gelirler. Yer kabuÄŸunun yaklaşık olarak % 65’ini oluÅŸtururlar. Kökenlerini magma teÅŸkil ettiÄŸinden bunlara magmatik kayaç veya katılaşım kayaçları adı verilir.

1. Plutonik kayaçlar (derinlik kayaçları)
2. Volkanik kayaçlar (yüzey kayaçları)
3. Damarlı kayaçlar

2.1. Plutonik Kayaçlar (Derinlik Kayaçları)

Bunlar yalnızca kayaçların boş kısımlarını dolduran kristallerden oluşmuş, iri kristalli kayaçlardır. Granit örnek verilebilir. Magmanın soğuması ve katılaşması yavaş yavaş meydana geldiği için tam kristalli kayaçlardır. Kristalleşme dıştan içeriye doğru yavaş yavaş devam eder.

2.2. Volkanik Kayaçlar (Yüzey Kayaçları)

Bu kayaçlara yüzey kayaçları da denir. Bunlar yarı kristalli çoÄŸu kez gözle görülebilen çeÅŸitli kristaller, kristal olmayan genellikle camsı hamur içinde dağılmış serpilmiÅŸ durumda bulunurlar. Andezit ve bazalt örnek verilebilir. İç püskürük ve dış püskürük olmak üzere 2’ye ayrılır.

2.3. Damarlı Kayaçlar

Derinlik kayaçları ile yüzey kayaçları arasında bir geçiş safhasını oluşturur. Mikro kristallerdir. Diğer kayaçların yarık ve çatlaklarında yer alır. Genellikle içeriği silikatlerden oluşur.

3. Metamorfik (Başkalaşım) Kayaçlar

Tortul veya magmatik kayaçların sıcaklık, basınç, gerilme ve kimyasal aktivitesi olan sıvıların etkisiyle değişmeleri, başkalaşımları sonucu oluşurlar. Genellikle kristallerin şistozite gibi paralel yapılar oluşturmasıyla karakteristiktirler. Metomorfizma yer kabuğunda ve yer kabuğunun derinliklerinde hüküm süren fiziksel ve kimyasal şartların etkisiyle kayaçlarda meydana gelen transformasyon olayıdır. Mineraller belirli bir sıcaklık ve basınç altında dengeli durumdadırlar. Eğer sıcaklık ve basınç değerlerinde bir artma veya değişme olmuşsa mineralde, başkalaşım gerçekeleşmiştir. Kömür yanardağ patlaması nedeniyle başkalaşıma uğrarsa ya da magmayla karşılaşırsa elmasa dönüşür.

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 27.05.2009 tarihinde Hale tarafından, Dünya CoÄŸrafyası | Ä°catlar ve KeÅŸifler bölümünde paylaşılmıştır ve 1421 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 1 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Kayaç Nedir? | Granit Ve Bazalt Çeşitli Minerallerden Bir Ya Da Daha Fazla Mineralin Bir Araya Gelmesiyle Oluşmuş Bütün - Kayaç Tipleri - Kayaç Resimleri orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...