[İcatlar ve Keşifler] Radyoteleskop | Elektromanyetik Tayfın Radyo Bölgesindeki Dalgaları Yakalayıp Kuvvetlendirerek Gözlem Yapmak İçin Kulla..

Radyoteleskop

Radyo teleskoplar, elektromanyetik tayfın radyo bölgesindeki dalgaları yakalayıp kuvvetlendirerek gözlem yapmak için kullanılan çanak şeklinde antenlerden oluşmuş alıcı veya alıcılardır.

Optik teleskopların ışık kirliliğinden etkilenmemeleri için ışık kirliliğinin olmadığı yerlere kuruldukları gibi, radyo teleskopların da radyo kirliliğinden uzak yerlere kurulması gerekmektedir.

64 m çaplı radyo teleskop, Parkes Gözlemevi

Bir radyoteleskopun üç ana bileşeni vardır:

• Kozmik radyo dalgalarını yansıtan bir tür “ayna”
• Bu dalgaları toplayan bir detektör
• Son derece zayıf sinyalleri güçlendirmeye ve kaydetmeye yarayan bir alıcı

Yansıtıcı “ayna”, özel bir biçimde birbirine baÄŸlanmış bir antenler dizisi ya da kümesi olabileceÄŸi gibi, bir metal levha ya da tel örgü de olabilir. Yansıtıcının tek ya da bütün bir parça halinde olması zorunlu deÄŸildir; bir tel örgü de radyo dalgalarını çok iyi yansıtır. EÄŸer 10 santimetreden daha küçük dalga boyları için kullanılmayacaksa, “aynanın” yüzeyinin mutlaka düzgün olması da gerekmez.

Radyoteleskopların optik teleskoplardan çok daha büyük olması gerekir. Bunun en önemli nedeni, radyo dalgalarının dalga boyunun görünür ışık dalga boylarından milyonlarca kez daha uzun olmasıdır; bu nedenle kozmik radyo yayımının ayrıntılı bir haritasını çıkarabilmek için büyük yansıtıcılara ve anten dizilerine gereksinim vardır. Radyoteleskopların büyük olmasının ikinci bir nedeni de, radyo sinyallerinin son derece zayıf olması ve geniÅŸ bir toplama yüzeyi olmadığı sürece bunların varlığının saptanamamasıdır. Radyoteleskoplardaki detektör, genellikle ortasına bir baÄŸlantı teli tutturulmuÅŸ basit bir çiftkutuplu (dipol) anten ya da çubuktan oluÅŸur. Detektör, çanak biçimindeki teleskopun odak noktasında yer alır; koruyucu kutusunun içinde, alıcıya gönderilemeyecek kadar zayıf radyo sinyallerini güçlendiren bir yükselteç (amplifikatör) bulunur. Radyo alıcısı karmaşık bir aygıttır ve normal olarak bir bilgisayar sistemine baÄŸlıdır. Teleskopla toplanan bilgi bilgisayarda iÅŸlenerek gökyüzünün radyo dalgaları haritası çıkarılır. Alıcı sistemde ayrıca, dar bir dalga boyu dağılım aralığındaki radyo sinyallerinin ÅŸiddetini kaydedebilen bir radyo spektrometresi bulunur. Bu özel teknik, yaydıkları özgün radyo sinyallerinin incelenmesiyle Samanyolu’ndaki gaz bulutlarını oluÅŸturan atom ve moleküllerin belirlenmesinde kullanılır.

Dünyanın tek çanaklı en büyük radyoteleskopu, ABD’ye baÄŸlı Porto Riko’daki Arecibo’da kuruludur. Burada mühendisler doÄŸal bir krateri tel örgüyle kaplayarak 300 metre çapında bir radyoteleskop yapmışlardır. Bu teleskop gökyüzündeki belirli bir noktaya yöneltilememektedir, ama gözlemciler bunun yerine çiftkutuplu anteni, yani detektörü hareket ettirebilmektedirler. Buna ek olarak astronomlar Dünya’nın kendi ekseni çevresindeki dönme hareketinden yararlanarak günün deÄŸiÅŸik saatlerinde gökyüzünün deÄŸiÅŸik kesimlerini gözlemleyebilmektedirler. Yönlendirilebilir türden bir teleskop elbette Arecibo’daki gibi sabit bir teleskoptan daha verimlidir; örneÄŸin, Almanya’nda Bonn yakınlarındaki Effelsberg’te bu tür bir radyoteleskop vardır.

Effelsberg teleskopunun çanağının çapı 100 metredir ve bu özelliÄŸiyle dünyanın yönlendirilebilir tek çanaklı en büyük radyoteleskopudur. 1957’de Ä°ngiltere’deki Cheshire’da kurulan 76,2 metre çapındaki paraboloit çanaklı Jodrell Bank teleskopu ile Yeni Güney Galler’deki (Avustralya) Parkes ve California’daki (ABD) Goldstone teleskopları da bu türdendir. Bu tek çanaklı radyoteleskopların dev boyutlarda olması yapım ve bakımlarını çok pahalı hale getirmekte, yapımları yıllarca sürmektedir. Bu nedenlerle, radyoastronomlar deÄŸiÅŸik tipte bir teleskop geliÅŸtirmiÅŸlerdir; bu tip bir teleskopta, çok büyük tek bir çanak yerine, aynı etkiyi elde edebilen ve elektronik olarak birbirine baÄŸlanmış çok sayıda küçük çanak vardır.

Ä°ki ya da daha çok sayıda çanağı birbirine baÄŸlayarak ve böylece giriÅŸimölçer ya da interferometre denen bir aygıt düzeni oluÅŸturarak, çok büyük çaplı teleskopların sahip olduÄŸu bazı özellikler, özellikle de radyo dalgası kaynağındaki ince ayrıntıları “görme” yeteneÄŸi elde edilebilmektedir. Bu tür bir teleskopla araÅŸtırma yapılırken birbiriyle baÄŸlantılı çanaklar dizisindeki her çanak aynı radyo dalgası kaynağına yöneltilir. Dünya’nın kendi ekseni çevresindeki dönme hareketi de bu çanaklar dizisinin gökyüzünün deÄŸiÅŸik kesimlerini tarayacak biçimde dönmesini saÄŸlar. Aynı gökcisminin günlerce gözlenmesiyle elde edilen radyo sinyallerinin bilgisayar çözümlemeleri, daha sonra dev bir optik teleskopla yapılmış gözlemlerin sonuçlarına benzer biçimde ortaya konabilir.

4,6 km uzunluÄŸunda bu tip bir teleskop, Ä°ngiltere’de Cambridge’deki eski bir demiryolunun üzerinde kuruludur. Hollanda ve Avustralya’da da buna benzer teleskoplar vardır.
Dünyanın en büyük giriÅŸimölçerli radyoteleskopu 1979’da ABD’de, New Mexico’daki Socorro’da kurulmuÅŸtur. Bu giriÅŸimölçer 27 antenden oluÅŸmaktadır ve antenlerin her biri, “Y” biçiminde döşenmiÅŸ rayların üzerinde hareket ettirilmektedir; “Y”nin her bir kolu 20 km uzunluÄŸundadır. Bu radyoteleskop, çok küçük radyo dalgası kaynaklarını, en iyi tür optik teleskopların duyarlılık düzeyinde ortaya çıkarabilmektedir.

Birbirinden çok uzaktaki ülkelerde bulunan radyoteleskoplar arasında elektronik bağlantı sağlanabilir. Bu tür bir sistemle, uzayın derinliklerindeki radyo dalgası kaynaklarının yapısı ve ayrıntıları, optik teleskoplarla gerçekleştirilemeyen bir incelikle belirlenebilir.

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 17.11.2009 tarihinde Hale tarafından, Dünya CoÄŸrafyası | Ä°catlar ve KeÅŸifler bölümünde paylaşılmıştır ve 338 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 0 adet mesaj daha bulunmaktadır.

[İcatlar ve Keşifler] Radyoteleskop | Elektromanyetik Tayfın Radyo Bölgesindeki Dalgaları Yakalayıp Kuvvetlendirerek Gözlem Yapmak İçin Kullanılan Çanak Şeklinde Antenlerden Oluşmuş Alıcı Veya Alıcılar orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...