Göktürkler (552-745) Uygarlık ve Orhon Yazıtları Hakkında Detaylı Bilgiler

İlk defa Türk adını taşıyan Türk devletidir. Göktürkler, Türklerin atlı uygarlık ya da bozkır uygarlığından yerleşik uygarlığa geçiş döneminde, Türk boylarının başına geçerek hüküm süren bir hakan sülâlesidir (552-745). Kurdukları devlete de Göktürk Devleti denir.

BaÅŸkentleri Orta Asya’da Karakurum yakınında Ötüken kentiydi. Devlet baÅŸkanlarına «kaÄŸan», hakan soyundan olanlara «tigin» derlerdi. Devletin kuruluÅŸunda kaÄŸan, Bumin’di. Ãœlkenin doÄŸu kesimini yönetiyordu. Batı kesiminde ise kardeÅŸi Ä°stemi KaÄŸan vardı, ama geleneÄŸe göre o, doÄŸu kaÄŸanına baÄŸlıydı.

Bumin öldüğünde yerine oÄŸullarından biri deÄŸil, Ä°stemi KaÄŸan geçti. Göktürkler, saltanatı Avarların elinden alarak devletlerini kurmuÅŸlardı. Bu iki kaÄŸan ve onların oÄŸulları zamanında Göktürkler, doÄŸuda Kingan DaÄŸları’ndan batıda Demirkapı’ya kadar bütün Orta Asya’ya egemen oldular. Ä°ran Sasani hükümdarı Hüsrev NuÅŸirevan ile anlaÅŸarak Çin ipek ticaret yollarım ellerine geçirdiler. Türk egemenliÄŸinin batıda yayılmasında ve Batı Türkistan TürkmenleÅŸmesinde önemli rol oynadılar.

VII. yüzyılın ilk çeyreğinde bir durgunluk geçiren Göktürkler, Kutluğ İlteriş Kağan zamanında yeniden canlılık gösterdiler. Ama bu sırada doğudaki Çin tehlikesine, batıdan gelen ve Sasani egemenliğine son veren bir de Arap tehlikesi eklendi.

VIII. yüzyılın baÅŸlarında, 706’da KapaÄŸan KaÄŸan komuta ettiÄŸi Türk ordusu Çinlileri yenerek Türk devletinin durumunu düzeltirken, batıda Kültigin KaÄŸan ordusuyla Buhara yakınlarına kadar ilerledi (707). Böylece Türkler batıda Araplarla karşı karşıya” geldiler.

KapaÄŸan KaÄŸan 716’da ölünce oÄŸullarıyla yeÄŸenleri Bilge ve Kültigin arasında iktidar mücadelesi baÅŸladı. YeÄŸenler bu savaşı kazandılar ama, ayrılıkçı Türk boyları ve Çinlilerle uzun uzun uÄŸraÅŸmak zorunda kaldılar. Kültigin 731’de, aÄŸabeyi Bilge KaÄŸan ise 734’te öldüler. GeniÅŸ bölgeyi elde tutmak iyice güçleÅŸti. Arap baskısına doÄŸuda MoÄŸol baskısı eklenince iç ayrılıkların da etkisiyle Göktürk Devleti son buldu (745).

Uygarlık

Göktürkler dönemi, Türklerin bozkır göçebe uygarlığından yerleşik tarım uygarlığına geçiş dönemidir. Bu dönemde hayvancılığın yanı sıra tarım da yapılmış, etrafı duvarlarla çevrili kentler meydana getirilmiştir.

Kaya resimlerinden anlaşıldığına göre Göktürkler deri veya keçe çizme ve uzun kaftan giyerlerdi. Savaşırken başlarına tulga geçirir, uzun ve eğri kılıçlar kullanırlardı.

Göktürklerin, Türk dilinin özelliklerine uygun bir yazıları vardı. 38 harften oluşan Göktürk alfabesinde satırlar sağdan sola yazılırdı. Bu alfabe ile yazılmış olan Orhon ve Yenisey yazıtları Türk dilinin VII. yüzyılda gelişmiş bir kültür dili olduğunu gösterir.

Göktürkler Türklerin ulusal dini olan Samanlığa baÄŸlıydılar. BaÅŸta Gök Tanrı olmak üzere doÄŸa güçlerine taparlardı. Hakanın hizmet yetkisini Tanrı’dan aldığına inanılır, bu görevi iyi bir ÅŸekilde yerine getirmesinin de bir Tanrı buyruÄŸu olduÄŸu kabul edilirdi.

Yazıtlardan anlaşıldığına göre Göktürklerde ölen bir kimsenin ruhunun bir kuş gibi uçup gittiğine inanılır ve onun için «yuğ» denilen törenler yapılır, ardından ağıtlar yakılırdı.

Bilge Kağan Yazıtı

Bilge KaÄŸan ölümünden sonra oÄŸlu tarafından diktirilmiÅŸ (735), yazısını da yeÄŸeni Yollug Tigin yazmıştır. Yazıt, piramit biçiminde büyük bir taÅŸ kütlesi üzerindedir. Taşın doÄŸu cephesinde 41, dar olan kuzey ve güney cephelerinde 15’er satır vardır.

Batı cephesindeki yazılar Çincedir. Asıl metin ve bugünkü şekil olarak yazıttan bir örnek: «Üze kök tengri asra yağız yir kılmdukda ikin ara kişi oglı kılınmış. Kişi oglında üze eçüm apam Bumin Kağan istemi Kağan olurmış. Olurupan Türk budunung ilin törüsin tuta birmiş, iti birmiş». (Üstte mavi gök, altta kara yer yaratılınca, ikisi arasında insanoğlu yaratılmış, insanoğlunun üzerine atalarım Bumin Kağan ve istemi Kağan tahta geçmişler. Oturmuşlar, Türk milletinin ülke ve kanunlarını idare ve tanzim etmişler).

Orhon ve Yenisey Yazıtları

MoÄŸolistan, Sibirya ve Yedisu eyaletlerinde, Orhon ve Yenisey ırmakları yöresinde bulunan bu Türkçe yazıtlar, Türklerin devlet anlayışı, yurt sevgisi, devlet görevlilerinin sorumlulukları v.b. konularda da açıklamalar yapar. Orhon’dan Tuna’ya, Yakutistan’dan Gobi’ye kadar olan bölgeye yayılarak, bu bölgenin Türk kültürünü meydana getiren bu yazıtların ilk zengin grubunu Kuzey MoÄŸolistan yazıtları oluÅŸturur.

Bu gruba giren Ongin, Kuli-Çur, Selenga, Karabalasagun, Suci v.b. yazıtlarından baÅŸka, büyüklükleri bakımından ÅŸu üç yazıt çok önemlidir: Bilge KaÄŸan tarafından 732’de diktirilen Kültigin yazıtı, Bilge KaÄŸan oÄŸlu tarafından 735’te diktirilen Bilge KaÄŸan yazıtı ve Tonyukuk’un ihtiyarlık yıllarında bizzat diktirdiÄŸi (720-725) Tonyukuk yazıtı. DiÄŸer gruplarda şöyle sıralanabilir: Yenisey havzası yazıtları, Altay yöresi yazıtları, Lena ve Baykal yöresi yazıtları, DoÄŸu Türkistan yazıtları, Orta Asya yazıtları, DoÄŸu Avrupa yazıtları

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 23.03.2008 tarihinde Erkan tarafından, Medeniyetler ve Ãœlkeler Tarihi Ansiklopedisi bölümünde paylaşılmıştır ve 6083 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 4 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Göktürkler (552-745) Uygarlık ve Orhon Yazıtları Hakkında Detaylı Bilgiler orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...