Bilgi Bankamız 62 Kategoride, 9052 Makale ve Konu Anlatımı içermektedir. Son Güncelleme: 27.01.2020 06:06

Dünya ve Ülkeler Tarihi Ansiklopedisi: Türkmenistan


İçerik Hakkında Bilgi

  • Bu içerik 27.11.2007 tarihinde bosnak tarafından, Medeniyetler ve Ãœlkeler Tarihi Ansiklopedisi bölümünde paylaşılmıştır ve 927 kez okunmuştur.
    Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

İçerik ve Kategori Araçları


Türkmenistan

Türkmenler, altıncı yüzyıldan itibaren Göktürklerin idaresinde toplanan Türk kabilelerinden bir kısmı gibi kendi aralarında birlik kurarak Tula-Selenga ırmakları bölgesinde Dokuz-OÄŸuz kaÄŸanlığını meydana getirdiler. Göktürk kaÄŸanlığının; KutluÄŸ tarafından 682’de ikinci defa kurulmasından sonra Göktürkler hakimiyetlerini kabul etmeyen Türkmenler üzerine yürüdüler. Tula Irmağı kıyısında yapılan savaÅŸta Türkmenler yenildiler. Fakat, Göktürklerin hakimiyetini kabul etmediler.


Ä°lteriÅŸ KaÄŸan, Türkmenler üzerine birçok sefer daha düzenledi ve Baz KaÄŸanı öldürdü. Türkmenlerin merkezi Ötüken ve çevresini ele geçirdi. Bu yenilgi karşısında Ä°lteriÅŸ KaÄŸan’ın hakimiyetini kabul etmek mecburiyetinde kalan Türkmenler, Göktürklerin Kırgız Seferine katıldılar. Daha sonra Göktürklere isyan eden Türkmenler birçok savaÅŸta maÄŸlup olunca Çin taraflarına göç ettiler.

Bir müddet sonra yurtlarına döndüler. Uygurlara yardım ederek Göktürklerin yıkılmasını sağladılar. Türkmenler, Uygur Devletinin dayandığı başlıca boylardan biri oldu. Fakat zaman zaman Uygurlara karşı da isyan etmekten geri durmadılar. Uygurların yıkılmasından sonra batıya göç ederek Sir Derya (Seyhun) kıyılarına ve onun kuzeyindeki bozkırlara yerleştiler.

Türkmenler onuncu asırdan itibaren göçebe hayatı yanında yerleşik bir hayat sürmeye de başladılar. Bu asrın başlarında Oğuzlar, Maveraünnehr çevresine yerleşip Yabgu denilen hükümdarların idare ettiği bir devlet kurdular. Türkmenlerin bu sırada başşehirleri Sir Derya kıyısındaki Yeni Kent idi. Yabgu Devleti zamanında Türkmenler Üçok ve Bozok diye ikiye ayrıldılar.


Onuncu asrın sonlarında Ä°slam dinini kabul ederek iyice güçlenen Türkmenler, komÅŸuları Peçenekler ve Hazarlarla savaÅŸarak onları yendiler. Ä°slam dinini kabul eden ve Selçuklu hakimiyetine giren Türkmenler, OÄŸuz Yabgu Devleti hükümdarının kendilerine kötülük yapacağından çekinerek, Ä°slam diyarı olan Horasan’a göç ettiler.

Maveraünnehr’de kalan diÄŸer Türkmen boyları da Kıpçakların hücum ve baskıları neticesinde dağıldılar ve Türkmen Devleti yıkılmış oldu. Yerlerinde kalan OÄŸuzlar ise Karacuk DaÄŸları bölgesinde, Mankışlak’ta ve Sir Derya Nehri kıyılarında yerleÅŸtiler. Daha sonra Karahıtayların ve Karlukların baskısı neticesinde Selçuklulara tabi oldular.

Türkmenlerin birçoÄŸu Selçuklular devrinde yerleÅŸik hayata geçtiler. On birinci yüzyılın ikinci yarısından itibaren akın akın Ä°ran, Irak, Anadolu ve Suriye’ye doÄŸru yayıldılar. Gittikleri yerlerde doÄŸruluÄŸun, adaletin, ilmin ve medeniyetin müdafiliÄŸini yaptılar. Ä°nsanlara hizmet etmek, ilmin ve medeniyetin yayılmasını saÄŸlamak için pek çok cami, medrese, kervansaray, hamam ve köprüler yaptırdılar.

Mankışlak ve Sir Derya Nehri kıyılarında kalan Türkmenler o havalinin askeri istila yolları üzerinde olmamasından, on yedinci asrın ortalarına kadar daha rahat ve müstakil bir hayat yaÅŸadılar. Fakat 1639 ve 1700 yıllarında, bilhassa Kazaklara indirdikleri darbeyle Orta Asya’nın Rus istilasına açılmasına sebep olan MoÄŸol asıllı Kalmukların hücumlarına uÄŸradılar.

Mankışlak bölgesinde yaÅŸayan o devir Türkmen boylarının en büyüğü ve kuvvetlisi olan Teke Türkmenleri Kopet Dağı bölgesine çekildiler. Orada diÄŸer Türkmen boylarıyla birleÅŸerek kuvvetlendiler. Bu Türkmen boyları Türkmen-Özbek iÅŸbirliÄŸinin ayakta tuttuÄŸu Hive Hanlığına vergiyle baÄŸlandılar. Ä°ran’da hakimiyeti eline geçiren AfÅŸar Türkmen beylerinden Nadir Åžahın Orta Asya hanlıklarını iÅŸgal ettiÄŸi devrelerde de onun hakimiyetini kabul ettiler.

Nadir Åžahtan sonra bir müddet Ä°ran ve Hive Hanlığının baskı ve hücumlarına maruz kalan Türkmenler, 1835’ten itibaren Merv bölgesine doÄŸru yayılmaya baÅŸladılar. Daha sonra Ä°ran ve Hive Hanlıkları tekrar Türkmenlere saldırılara baÅŸladılar. Türkmenler 1855’te Hive ordusunu ağır bir maÄŸlubiyete uÄŸratarak, Hive Hanlığı saldırılarından kurtuldular. Ancak, Türkmenistan üzerinde hak iddia eden Ä°ran saldırıları onları zor durumda bıraktı.

Barış isteyen Türkmenler karşısında, savaşı kazanacağından emin olan Hasan Mirzan, 30.000 kişilik ordu 33 top ile Türkmen topraklarında ilerlemeye başladı. Bu sırada Türkmenlerin başında bulunan Hurşid Han, diğer Türkmen boylarından yardım istedi ve zaman kazanmak için Karakum Çölüne çekildi. Kuvvetlerini bir araya toplayıp, ikmal yollarını kesen Hurşid Han, İran ordusunu büyük bir mağlubiyete uğrattı. Böylece Türkmenler tam manasıyla istiklallerini kazandılar. Halkının refahı için çalışan Hurşid Han, kurduğu barajlar ve açtırdığı kanallarla Türkmen topraklarını münbit bir hale getirdi.


Ağır maÄŸlubiyetin ardından bir müddet Türkmen topraklarına saldırmayan Ä°ran, daha sonraki saldırılarda da baÅŸarı elde edemedi. Rusların Orta Asya’ya doÄŸru istilalarını hızlandırdıkları devirde, Ä°ranlıların yaptıkları hücumlar Türkmenlere oldukça büyük zarar verdi.

Türkmenlerle Ruslar arasındaki ilk münasebet on dokuzuncu asrın ilk yarısında, Rusların Ä°ranlılara karşı kazandıkları baÅŸarılar sonunda Hazar Denizindeki AÅŸura’da bir üs kurmalarından sonra (1846) baÅŸlamıştır. Ruslar 1859’da Hazar’ın doÄŸu sahillerinde bir kale kurduktan sonra, Türkmenlere karşı askeri seferler düzenleyerek, pek çok Türkmen yerleÅŸme merkezini tahrip ettiler.

Osmanlı-Rus (1877/1878) savaşı üzerine Türkmenler üzerine gönderilen Rus birlikleri Kafkasya’ya çekildi. Osmanlı ordusunun maÄŸlubiyeti, Türkmenler üzerinde çok kötü tesir yaptı. Bazı devlet ileri gelenleri Ruslara teslim olmayı teklif ettiler. Yapılan toplantılar neticesinde Türkmen ileri gelenleri kanlarının son damlasına kadar Ruslarla savaÅŸma kararı aldılar. Ruslar Türkmenistan’ı ele geçirmek için büyük harekat baÅŸlattılar. Birçok kaleyi ele geçiren Rus birlikleri Göktepe’de ağır bir maÄŸlubiyete uÄŸradılar. Göktepe’deki bu Türkmen baÅŸarısı Rusların o ana kadar Orta-Asya’daki yenilmezlik vasıflarını yıktı.

Ruslar, 1881’de Göztepe’yi ele geçirmek üzere takviye birlik alarak saldırdılar. Uzun süren savaÅŸlar neticesinde Göktepe Rusların eline geçti. Rus kumandanı Skobelev, yayınladığı bir bildiriyle, Türkmenlerden Rus çarının hakimiyetini kabul etmelerini istemiÅŸse de bunun cevapsız kalması üzerine, harekata devam ederek AÅŸkabad’a kadar olan Türkmen topraklarını iÅŸgal etti. Ruslar, AÅŸkabad’dan sonraki ilerlemelerini Ä°ngilizlerin baskıları ile durdurdular.

Türkmenistan’daki Rus idaresi ve sömürüsü iÅŸgal ettikleri diÄŸer Türk memleketlerinden farklı olmayıp, yalnız daha sıkı bir ÅŸekilde denetimleri altında tutmak olmuÅŸtur. Toprakların verimli kısımları Türkmenlerin ellerinden alındı. Yirminci asrın baÅŸlarında diÄŸer Türk memleketlerinde olduÄŸu gibi Türkmenistan’da da fikri ve siyasi bir uyanış baÅŸladı. 1916’da Rus yönetimine karşı baÅŸlayan ayaklanmaya Türkmenler etkili bir ÅŸekilde katıldılar.

1917 Rus Devrimini takip eden iç savaÅŸ neticesinde, savaşı kazanan bolÅŸevikler, bütün Türk illerindeki kurtuluÅŸ hareketlerini önledikten sonra Türkmenistan’daki milli ayaklanmayı da bastırdılar. AÅŸkabad’ın temmuz 1919’da, Krosnovodsk’un da Åžubat 1920’de düşmesinin ardından bölgede BolÅŸevikler yönetimi ele geçirdi.

1924’e kadar Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ismiyle anılan Türkistan, 1924’te yapılan idari deÄŸiÅŸiklikle Sovyetler BirliÄŸini meydana getiren 15 Cumhuriyetten biri haline getirildi. Sovyetler BirliÄŸinde baÅŸlayan reformlar, Türkmenistan’da da köklü deÄŸiÅŸikliklere sebep oldu. Ãœlke yeni bir siyasi ve ekonomik döneme girdi. Türkmenistan, 22 Ekim1991’de bağımsızlığını ilan etti. Aynı sene Bağımsız Devletler TopluluÄŸuna katıldı.

Alıntıdır

(Visited 5 times, 1 visits today)


Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 27.11.2007 tarihinde bosnak tarafından, Medeniyetler ve Ãœlkeler Tarihi Ansiklopedisi bölümünde paylaşılmıştır ve 927 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 0 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Dünya ve Ülkeler Tarihi Ansiklopedisi: Türkmenistan orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...

Önceki MakaleHipokondriazis - Hastalık Hastalığı | Hastalık Hastalığında Belirti Ve Çözümler - Hipokondriyak Belirtiler Sonraki MakaleGlokom (göz tansiyonu) hastalığı nedir?

Bu Makaleyle İlgili Fikirlerinizi ve Görüşlerinizi Diğer Ziyaretçilerle Paylaşabilirsiniz