Dizin Nedir? | Dizin Nasıl Kullanılır? Ansiklopedide Bilgi Arama Nasıl Yapılmalıdır? Soruyu Sözcüklere Dökme – Bilgiyi DoÄŸru Yerde Arama – Dipnotları ..

Dizin Nedir? Nasıl Kullanılır?

Ä°nsanlar merak ettikleri konularda bilgi edinmek için genellikle ansiklopediye baÅŸvururlar. Bu konu çok geniÅŸ kapsamlı olabilir; örneÄŸin bazıları ansiklopedinin müzik konusunda ne gibi bilgiler verdiÄŸini öğrenmek isterler. Kimi zaman da ilgi alanı daralır ve yalnızca caza ya da rock müziÄŸe indirgenir. Hatta, Beethoven’in ne zaman doÄŸduÄŸu, Itri’nin hangi çaÄŸda yaÅŸadığı ya da Beatles topluluÄŸu üyelerinin adları gibi daha özel bilgileri arayanlar çıkabilir. Yanıt aranan soru ne olursa olsun, istenen bilgiye en kolay yoldan ulaÅŸmanızı saÄŸlayacak olan ansiklopedinin dizinidir.

Soruyu Sözcüklere Dökün

Dizinde herhangi bir konuyu aramaya baÅŸlamadan önce yapmanız gereken ilk ÅŸey, o konuyu tanımlayacak sözcükleri bulup çıkarmaktır. Sözgelimi yukandaki örnekte anahtar sözcükler müzik, caz, rock müzik, Beethoven, Itri ve Beatles’dır. Soruyu en doÄŸru tanımlayan sözcüğü bulmak için biraz uÄŸraşırsanız, aradığınız yanıta daha çok yaklaşırsınız. ÖrneÄŸin kuÅŸlar konusunda bilgi edinmek istiyorsanız, anahtar sözcüğünüz belki de kuÅŸtur. Ama sorunuzun genel olarak kuÅŸlarla mı, yoksa ördeklerle mi ilgili olduÄŸunu belirlemeniz gerekir. EÄŸer seçiminiz ördeklerse anahtar sözcüğünüz de ördektir. Yok eÄŸer bütün ördek türleriyle deÄŸil, yalnızca yeÅŸilbaÅŸ ördekle ilgili bilgi arıyorsanız bu kez sözcüğünüz yeÅŸilbaÅŸ olacaktır.

Demek ki ilk kural, aradığınız bilgiyi tam olarak tanımlayan en doÄŸru sözcüğü seçmektir. Aradığınız Paris ise dizinde Fransa’ya bakmak, aradığınız Eiffel Kulesi ise Paris’e bakmak yanlış seçim olacaktır. Ansiklopedide uçaklar konusunda da oldukça ayrıntılı bilgi vardır. Bu nedenle, eÄŸer aradığınız uçak tipi Concorde ise uçak sözcüğünü seçtiÄŸinizde çok zaman yitirirsiniz. En doÄŸrusu dizinde doÄŸrudan Concorde sözcüğüne bakmaktır.

Bilgiyi Doğru Yerde Arayın

Doğrudan ansiklopedinin sayfalarına baktığınızda müzik, caz, Beethoven, Itri, kuş, ördek, Fransa, Paris ve Eiffel Kulesi konulannda kolayca bilgi edinebilirsiniz. Ama rock müzik, Beatles, yeşilbaş ya da Concorde konusundaki bilgilere ulaşmanız bu kadar kolay değildir. Çünkü MÜZÎK, CAZ, BEETHOVEN, ITRİ vb. ansiklopedide yer alan madde başlıklarıdır; oysa rock müzik, Beatles, yeşilbaş ve Concorde ansiklopedide madde olarak yer almamıştır.

Ansiklopedide 4.500’den çok madde baÅŸlığı vardır; ama bilgi verilen konuların sayısı 30.000’i aÅŸar. Bu yüzden, ilgilendiÄŸiniz konu ansiklopedide madde baÅŸlığı olarak yer alıyorsa iÅŸiniz biraz daha kolaydır. EÄŸer yer almıyorsa, bu bilgilere ulaÅŸmak için dizine baÅŸvurmanız gerekir. Ama, aradığınız konu ansiklopedide madde baÅŸlığı olsa bile, önce dizine bakma alışkanlığını kazanırsanız o konuda daha çok bilgi edinebilirsiniz.

Dizinde yalnızca 4.500 madde baÅŸlığı deÄŸil, 25.000’den çok ek giriÅŸ alfabetik sıralama içinde verilmiÅŸtir. Bu ek giriÅŸler, ansiklopedideki madde baÅŸlıkları altında anlatılan konulardır. Kısacası bu dizine, bir saman yığınında bir iÄŸneyi bulmanıza yarayacak bir alet gözüyle bakabilirsiniz.

Şimdi, dizinde Beatles girişine baktığınız zaman hangi bilgileri bulacağınızı görelim:

BEATLES Ä°ngiliz pop müzik topluluÄŸu; 1963′ te kuruldu; bütün üyeleri Liverpool’luydu: John Lennon, 1940-80, Paul McCartney, d. 1942, George Harrison, d. 1943 ve Ringo Starr, d. 1940; bütün dünyada 1 milyardan çok Beatles plağı ve kaseti satıldı; Sgt. Pepper’s Lonely Heart Club Band (1967) gibi albümlerinde elektronik ses kaydının öncülüğünü yaptılar; A Hard Day’s Night (1964) gibi tanınmış filmlerde de rol alan topluluk 1970 sonlarında dağıldı, ama bütün üyeleri bireysel müzik çalışmalarını sürdürdüler.

ilgili maddeler

Pop müzik 14:121a, görsel
Suikast 16:171a

Daha ilk bakışta, dizinin size Beatles topluluğuyla ilgili kısa ve öz bilgi verdiğini görebilirsiniz. Dizin girişlerinin çoğu böyledir. (Yalnız bazı girişlerde, aradığınız konu ansiklopedideki bir madde başlığında yeterince açıklandığı için, dizinde bu kadar bilgi vermeye gerek duyulmamıştır.) Bu açıdan dizin, kısa açıklama maddeleriyle pek çok konuda bilgi veren başlı başına bir ansiklopedi niteliği taşır. Ama, böylesine kalın bir ciltte bile yer sorunu olduğundan, yukarıdaki örnekte gördüğünüz gibi bilgiler, birbirinden noktalı virgülle ayrılmış kısa cümleler halinde verilmiştir. Uzun ve tam cümleler yerine böyle bir anlatım seçildiğinde dizine daha çok bilgi sığdırılabileceği açıktır.

Dizinde aradığınız kişilerin çoğunda, bu açıklamaları okuyarak en azından o kişinin kim olduğunu ve ne zaman yaşadığını öğrenebilirsiniz. Adının yanındaki tarihler sırasıyla o kişinin doğum ve ölüm tarihlerini belirtir; doğum tarihi bilinmiyorsa yalnızca ölüm (ö.) tarihi, yaşıyorsa yalnızca doğum (d.) tarihi, yaşadığı yıllar kesin olarak bilinmiyorsa yalnızca adının ilk kez belgelere geçtiği tarih (ü.) verilmiştir. Aradığınız yer adlarının ve yüzey biçimlerinin çoğunda da en azından ne olduğunu (dağ, bölge, vb.) ve nerede bulunduğunu görebilirsiniz. Kavram ve terimlerde ise bazen kısa bir tanım ya da ne olduğunu belirten bir-iki sözcük, çoğu zaman da yukarıdaki örnekte olduğu gibi bir paragraflık açıklama bulacaksınız. Bu paragraf, öğrenmek istediğiniz konuya doyurucu bir yanıt verebilir. Örneğin yalnızca Beatles topluluğunun üyelerinin kimler olduğunu araşmıyorsanız, bu açıklamadan başka bir yere bakmanız gerekmez. Ama bu topluluğun pop müzik tarihindeki yerini ve önemini merak ediyorsanız bir adım daha atmanız gerekir.

Kısa açıklama paragrafının bitiminde ilgili maddeler diye bir ara baÅŸlık, onun altında da “Pop müzik” ve “Suikast” sözcüklerini göreceksiniz. Bu sözcükler, Beatles’a iliÅŸkin bir paragrafta yer almayan bazı bilgileri ansiklopedinin POP MÃœZÄ°K ve SUÄ°KAST maddelerinde bulabileceÄŸinizi gösterir. Bu durumda yapacağınız ÅŸey, alfabetik olarak sıralanmış ilgili maddelerin hangi ciltlerde bulunduÄŸuna bakarak dizinden ansiklopediye geçmektir. Ama dizin size yardımcı olmak için bu kadarla yetinmeyip, bu iki maddede Beatles’la ilgili bilgileri nerede bulacağınızı da belirtir. POP MÃœZÄ°K maddesinde aradığınız bilgi 14. cildin 121. sayfasının a sütunundadır. (Bunu dizinde 14:121a biçiminde göreceksiniz.) SUÄ°KAST maddesinde ise, dizin sizi 16:171a’ya yönelttiÄŸine göre 16. cildin 171. sayfasının a sütununa bakmanız gerekir. Ansiklopedideki her sayfa iki sütun halinde basıldığı için, dizinde bunlardan ilki a, öbürü b olarak belirtilmiÅŸtir. Dizindeki ilgili maddeler bölümü ayrıca, bazı maddelerde o konuyla ilgili bir ya da birkaç görsel bilgi (fotoÄŸraf ya da çizim) bulunduÄŸunu ve aynı konunun sonraki sayfalarda da devam ettiÄŸini (vd.) size hatırlatır.

Bazen dizinde baktığınız bir sözcüğün altında pek çok ilgili madde adı bulacaksınız. Bu, ansiklopedinin birçok maddesinde aradığınız konudan söz edildiği anlamına gelir. Dizinin sizi yönelttiği ne kadar çok maddeye bakarsanız, o konuda o kadar çok bilgi edinebilirsiniz.

En Doğru Yolu Seçin

İlgili madde listelerinin çok uzun olması ilk anda gözünüzü korkutabilir. Hangi maddelerde daha çok bilgi bulunacağını saptayıp, bunları sırasıyla madde başlığı, ana madde ve ilgili maddeler adı altında toplayarak, en çok yararlanabileceğiniz başlıkları seçmenize yardımcı olmaya çalıştık.

Örneğin Afrika başlığı altındaki dizin girişini ele alalım:

AFRÄ°KA

madde başlığı

Afrika 1:42b, görsel, tablo

ana maddeler

•Afrika dilleri 1:52avd.
•Afrika edebiyatı 1:54a vd.
•Afrika halkları 1:56a vd., görsel

ilgili maddeler

Ağaç oymacılığı 1:74b
Boncuk 3:287b
Davul 5:97a vd.
Doğayı Koruma 5:262a
Evlilik 6:232b, 233a
ilkel dinler 8:331a

ilkel dinler: dans başlığı: görsel 8:330

KeÅŸifler 10:193a, 195b vd.

Kıtalar: tablo 10:231

Kıtlık ve açlık 10:231b, 232b,

görsel Kölelik 11:37a vd. Savan 15:75a

Sepet: görsel 15:131 Tabu 16:291b Ulusal parklar 18:191a vd. Yağmur ormanları 19:70b Yardım kurumları 19:104a »ülkeler, bölgeler, kentler ve yüzey biçimleri, örn. Nijerya; Shaba; Nairobi; Sahra Çölü

Gördüğünüz gibi burada açıklama paragrafı verilmemiştir, çünkü ansiklopedide AFRİKA adıyla uzun bir madde vardır. Dizin bu konuda, 1. cildin 42. sayfasının b sütunundan başlayan bir madde başlığı olduğunu, bu maddenin tablo ve görsel bilgiyle zenginleştirildiğini belirtiyor. Demek ki bir dizin girişinde madde başlığı sözcüklerini gördüğünüz zaman, aradığınız konuyla doğrudan ilgili bir madde bulacağınızdan emin olabilir ve önce o maddeyi okumakla işe başlayabilirsiniz.

Ansiklopedide madde başlığı olan konular bile bazen o konuyla bağlantılı başka maddelerde ele alınarak daha ayrıntılı biçimde işlenmiştir. Örneğin dizindeki Afrika girişinde ayrıca AFRİKA DİLLERİ, AFRİKA EDEBİYATI ve AFRİKA HALKLARI gibi üç ana madde vardır; çünkü bu kıtada yaşayan çeşitli halklar, konuştukları diller ve edebiyatları ayrı maddelerde ele alınmıştır. Bu nedenle ana maddeler bazen aradığınız konuya madde başlığından daha yakın olabilir. Bu maddelerin adı seçtiğiniz anahtar sözcükle tam çakışmasa bile, aradığınız bilgilere doyurucu bir yanıt almak istiyorsanız madde başlığından sonra ana maddelere de göz atmalısınız.

Ansiklopedideki AFRÄ°KA, AFRÄ°KA DÄ°LLERÄ°, AFRÄ°KA EDEBÄ°YATI ve AFRÄ°KA HALKLARI maddelerini okuduktan sonra bu kıta konusunda oldukça ayrıntılı bilgi edinmiÅŸ olacaksınız. Ama gördüğünüz gibi baÅŸka maddelerde de Afrika’dan söz edilmiÅŸ. EÄŸer bu maddeler için belirtilen yerlere de bakarsanız, sözgelimi Afrika halklarının aÄŸaç oymacılığı, boncuk ve sepet işçiliÄŸindeki yaratıları, kıtlık ve açlığın bu kıta insanlarını nasıl etkilediÄŸi ya da Amerika kıtasına yerleÅŸenlerin Afrikalılar’ı nasıl köleleÅŸtirdiÄŸi konusunda bazı bilgiler edinebilirsiniz.

Sizi, araÅŸtırdığınız konudaki özel bilgilere ulaÅŸtırabilecek madde baÅŸlıklarını dizinde ilgili maddeler adı altında topladık. ÖrneÄŸin EVLÄ°LÄ°K ve YARDIM KURUMLARI gibi maddelerin ilk bakışta Afrika’yla hiçbir ilgisi yok gibi gelebilir; oysa bu maddelerde bulacağınız birkaç ayrıntı belki de tam aradığınız bilgidir. EÄŸer ilgili maddenin adına bakarak oradaki bilginin sizi hiç ilgilendirmeyeceÄŸine karar verebiliyorsanız, ansiklopedideki o maddeyi açıp okumanıza zaten gerek yoktur. Herhangi bir dizini, özellikle böylesine geniÅŸ kapsamlı bir dizini kullanırken her ÅŸeyden önce aklınızı ve saÄŸduyunuzu kullanmanız gerekir. Dizinin yapısını kavradığınız ve bu yararlı rehberi kullanmaya alıştığınız anda, ilgili maddeler baÅŸlığı altında sıralanan bütün maddelere tek tek bakmaktansa iÅŸinize yarayanları bir anda bulup seçebildiÄŸinizi siz de göreceksiniz.

Madde baÅŸlığı, ana madde ve ilgili maddelerin hangi anlama geldiÄŸini öğrendik. Åžimdi aynı örneÄŸi inceleyerek dizinin “dilini” biraz daha çözmeye çalışalım. Ä°lgili maddeler listesindeki giriÅŸlerin çoÄŸunda Afrika’yla ilgili bilgilerin hangi cilt, sayfa ve sütunda bulunabileceÄŸi belirtilirken, Ä°LKEL DÄ°NLER ve SEPET maddelerinde gördüğünüz gibi sütun belirtilmemiÅŸtir. Çünkü bu maddelerde yazılı deÄŸil, görsel bilgi bulabilirsiniz; bunlar için de yalnızca cilt ve sayfa belirtmek yeterlidir. “Görsel bilgi” deyimi ilk anda yadırgatıcı gelse de, bazen bir tek fotoÄŸraf ya da çizim bir paragraflık bilginin yerini tutabilir. Ãœstelik bu fotoÄŸrafların altyazılarında çoÄŸu kez maddede yer almayan çok daha özel bilgiler verilmiÅŸtir. Ä°lgili madde giriÅŸlerinde maddenin adından sonra iÅŸaretini ve görsel sözcüğünü görürseniz dizin sizi doÄŸrudan o maddedeki görsel bilgiye yöneltiyor demektir. Bazen bu giriÅŸlerde, Ä°LKEL DÄ°NLER‘deki “dans baÅŸlığı” gibi, görsel bilginin niteliÄŸini belirten özel bir açıklama bulacaksınız.

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 14.06.2009 tarihinde Hale tarafından, Türk Edebiyatı ve Edebi KiÅŸilikler bölümünde paylaşılmıştır ve 1681 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 1 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Dizin Nedir? | Dizin Nasıl Kullanılır? Ansiklopedide Bilgi Arama Nasıl Yapılmalıdır? Soruyu Sözcüklere Dökme - Bilgiyi Doğru Yerde Arama - Dipnotları İnceleme orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...