[CoÄŸrafya] Denizlerde Hareket | Dalga – Dalgaların Aşındırma Åžekillleri – Kıyı Oku – Kıyı Kordonu – Akıntılar

Denizlerde Hareket

Dalga

Rüzgarların etkisi ile deniz veya göl yüzeylerinde oluşan salınım hareketlerine dalga adı verilir. Dalgaların boyu ve şiddeti rüzgarın hızına bağlı olarak değişir. Rüzgarın şiddeti arttıkça dalgaların boyları ve dalgaların aşındırma gücü artar. Rüzgarlar dışında denizlerde meydana gelen volkanizma ve deprem olayları da dalga oluşumuna neden olur. Bu dalgalara tsunami dalgaları adı verilir. Bu dalgaların boyları depremin şiddetine bağlı olarak değişir, kimi zaman çok yüksek boylu olan bu dalgalar bir çok kişinin hayatına mal olur.

Dalgalar dik ve yüksek kıyılarda aşındırma, alçak ve basık kıyılarda ise biriktirme yapmaktadır. Örneğin Karadeniz ve kıyılarında aşındırma şekilleri Ege kıyılarında ise biriktirme şekilleri daha yaygındır.

Dalgaların Aşındırma Şekillleri

Falez (Yalıyar)

Kıyının dik ve yüksek olduÄŸu yerlerde dalgaların yamacın altını oyması ve üst kısmın çökmesi sonucunda oluÅŸmaktadır. Aşındırma sonucunda içeriye doÄŸru geniÅŸleyen oyuÄŸun üst kısmında onu destekleyecek bir yer kalmaz ve ağırlığının etkisi ile çöker. Türkiye’de Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında, özellikle DoÄŸu ve Batı Karadeniz ile Antalya kıyılarında ayrıca TekirdaÄŸ -Ä°stanbul arasında yalıyarların en güzel örneklerine rastlanmaktadır.

Dalgaların Biriktirme Şekilleri

Kumsal (Plaj)

Dalgaların aşındırarak taşıdığı malzemeleri sığ kıyılarda biriktirmesiyle oluşan kum depolarıdır. Dalgalar deniz tabanlarından sürükledikleri kumulları deniz ile karanın birleşim çizgisinde biriktirmesi ile plajlar meydana gelmektedir.

Dalga ve Akıntıların Biriktirme Şekilleri

Kıyı Oku (Kıyı Kordonu)

Dalga ve akıntıların , kıyı boyunca sürükledikleri kumulları kıyıdan denize doğru biriktirmeleri ile oluşur. Kıyı kordonlarına Köyceğiz yakınlarında Dalyan kordonları, Çukurova deltasında bulunan kıyı kordonları örnek olarak gösterilebilir.

Lagün (Deniz Kulağı)

Dalga ve akıntıların birlikte oluşturduğu kıyı oklarının bir koy veya körfezin önünü kapatması sonucunda oluşan göllerdir. Bu göllerin bir çok yerde deniz ile bağlantısı kesilir. Bu göllere örnek olarak; Marmara denizinde yer alan Küçük ve Büyük Çekmece gölü ile Terkos gölü verilebilir.
Tombolo (Saplı Ada)

Kıyının açıklarında bulunan bir adanın kıyı okları ile karaya baÄŸlanmasına tombolo adı verilir. Türkiye’den verilebilecek en güzel örnek Marmara Denizinin güneyinde yer alan KapıdaÄŸ Yarımadasıdır.

Gel – Git (Med – Cezir) Hareketi

Ay’ın ve GüneÅŸ’in Dünya üzerindeki çekim etkisi ile su kütlelerinin belirli periyodlarla kabarma ve çekilmelerine gelgit denir.Gelgit okyanus kıyılarında kenar denizlere ve iç denizlere göre daha fazladır. Ãœlkemiz iç denizlerle çevrili olduÄŸu için gelgitin etkisi yok denecek kadar azdır. Gelgit özellikle yeniay ve dolunay dönemleri ile ekinoks tarihlerinde daha belirgindir. GüneÅŸ günü ile ay günü arasındaki 50 dakikalık zaman farkından dolayı her gün bir önceki güne göre 50 dk geç olmaktadır. Gelgitin etkili olduÄŸu kıyılarda haliç adı verilen yer ÅŸekli oluÅŸmaktadır. Bu kıyılarda akarsu birikim ÅŸekillerinden olan delta kesinlikle oluÅŸmaz.

Akıntılar

Deniz yüzeyindeki suların, bulundukları yerlerden daha uzak alanlara taşınması ile akıntılar oluşmaktadır.

Akıntılara neden olan belli başlı nedenler şunlardır:

1. Sürekli Rüzgarlar: Alize, Batı ve Kutup rüzgarları yıl boyunca estikleri yönlerde okyanus sularının taşınmasına neden olmaktadır. Okyanus akıntıları ilk doğdukları bölgenin sıcaklık durumuna göre sıcak veya soğuk akıntı olarak adlandırılmaktadır.

Sıcak Su akıntıları: Alçak enlemlerden yüksek enlemlere doğru olan akıntılar etkili oldukları kıyılarda sıcaklığın artmasına neden olmaktadır. Örnek; Golf Stream, Kuroşiva, Brezilya, Mozambik akıntıları.

Soğuk Su akıntıları: Yüksek enlemlerden alçak enlemlere doğru olan akıntılar etkili oldukları kıyılarda sıcaklığın düşmesine neden olmaktadır. Örnek; Labrador, Kanarya, Kaliforniya, Oyaşivo, Peru, Benguala, Atlantik akıntıları.

2. Gelgit: Gelgit hareketinin etkisi alçalıp yükselen sular akıntılara neden olmaktadır. Batı Avrupa’da Hollanda ve Almanya’da görülmektedir.

3. YoÄŸunluk Farkı: Sıcaklıkları ve tuzluluk oranları farklı olan iki denizin birleÅŸtiÄŸi boÄŸazlarda görülen akıntılardır. Sıcak ve tuzluluk oranı yüksek olan denizden diÄŸer tarafa doÄŸru alt akıntı, tersi yönde ise üst akıntı görülmektedir. Türkiye’de Akdeniz’den Ege – Marmara ve Karadenize doÄŸru bu ÅŸekilde bir alt akıntı görülmektedir.

4. Seviye Farkı: BoÄŸazlarla birbirine baÄŸlanan denizler arasında beslenme kaynaklarının farklılığı nedeniyle iki deniz arasında bir seviye farkı vardır. Seviyesi fazla olan denizden az olan denize doÄŸru bir üst akıntı görülmektedir. Türkiye’de Karadeniz’den diÄŸer denizlere doÄŸru bir üst akıntı vardır.

5. Dalgalar: Kıyıya doğru gelerek kıyıda çatlayan dalgalar kıyıda suların dibe doğru dalmasına ya da kıyı boyunca akıntıya geçmesine neden olur. Kıyıların şekillenmesinde kıyı akıntılarının etkisi oldukça fazladır.

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 20.06.2009 tarihinde Hale tarafından, Dünya CoÄŸrafyası | Ä°catlar ve KeÅŸifler bölümünde paylaşılmıştır ve 1497 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 1 adet mesaj daha bulunmaktadır.

[Coğrafya] Denizlerde Hareket | Dalga - Dalgaların Aşındırma Şekillleri - Kıyı Oku - Kıyı Kordonu - Akıntılar orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...