Artuklular Hakkında Detaylı Bilgiler

Medeniyetler Tarihi Ansiklopedisi: Artuklular Hakkında Detaylı Bilgiler

Kültür ve sanatıyla iz bırakmış uzun ömürlü beyliklerden biri Artuklu BeyliÄŸi’dir. OÄŸuzların Döver boyundan ünlü bir Türkmen Beyi olan Artuk Bey, Anadolu’nun fethi sırasında büyük hizmetler görmüştü. Fakat, TutuÅŸ’la SüleymanÅŸah’ın arasındaki savaÅŸta TutuÅŸ’tan yana olarak savaşı ona kazandırmış ve SüleymanÅŸah’ın intiharına sebep olmuÅŸtu.

TutuÅŸ, Artuk Bey’in yardımına karşılık olarak onu Kudüs valisi yapmıştı. Ölüm yılı olan 1091’e kadar bu görevde kaldı. Artuk Bey ölünce Kudüs Fatımi’lerin eline geçti. Fakat Artuk Bey’in oÄŸulları Sökmen ve Ä°l-Gazi, Selçuklu hükümdarı tarafından kendilerine verilen bölgelerde beylikler kurdular. Artuk Bey’in oÄŸulları tarafından kurulan bu beylikler üç kol halinde geliÅŸti. 1. Hısn Keyfa ve Amid, 2. Mardin ve Meyyafarıkin, 3. Harput’da Üç kol halinde hüküm sürmüş bir Türkmen sülalesidir.

Artuk Bey önce Sultan Alp Arslan’ın hizmetinde bulunmuÅŸ ve Malazgirt savaşına da iÅŸtirak etmiÅŸti 1071 Anadolu’nun Türklere açılmasında rol oynayan emirler arasında Artuk Bey de bulunuyordu. Daha sonra Artuk Bey, Sultan MelikÅŸah tarafından kendisine ikta edilen Huvan’a çekildi. Ahsa ve Bahreyn Karmatilerini itaat altına almak görevini baÅŸarıyla sonuçlandırdı.

Artuk Bey’in bir süre sonra Sultan MelikÅŸah’a küskünlüğü, Suriye Selçuklu Meliki TutuÅŸ’un hizmetine girmesine yol açtı. TutuÅŸ da ona Kudüs ve havalisinin valisi yaptı (1085-6). Artuk Bey 1091 yılında bu ÅŸehirde öldü. Ancak oÄŸulları Sökmen ve Ä°lgazi Kudüs’ü muhafaza edemediler. Emiru’l-cüyuÅŸ Efdal kumandasındaki bir Fatımi ordusu kırk günlük bir kuÅŸatmadan sonra ÅŸehri aldı (1098).

Mu’in ed-Din Sökmen, Ceziret-i Ä°bn Ömer sahibi Çökürmüş tarafından kuÅŸatılan Musul hakim Musa’nın yardımına koÅŸtu ve bu hizmetine karşılık 10.000 dinar ve Hısn Keyfa kalesini aldı. Böylece Sökmen, Artukluların “Hısn Keyfa ve Sökmeniyye” denilen ilk ÅŸubesini kurmuÅŸ oldu (1102).

Eyyubi hükümdarı Melik Kamil önce Amid’i sonra da Hısn Keyfa’yı zabt ederek Artukluların Hısn Keyfa kolunu ortadan kaldırmıştı (1231-2). Necmeddin Ä°lgazi Nisan 1105’de BaÄŸdad ÅŸahneliÄŸinden azledildikten sonra Mardin’e gelerek bu ÅŸehre hakim olmuÅŸ ve burada Artukluların “Mardin veya Ä°lgaziyye” denilen ÅŸubesini kurmuÅŸtur (1108).

Ä°lgazi yavaÅŸ yavaÅŸ bu bölgedeki Selçuklu topraklarına hakim oldu, 1117’de Haleb’i ele geçirdi. Beraberinde Bitlis ve Erzen hakimi Togan Arslan’ın bulunduÄŸu 20.000 kiÅŸilik ordu ile harekete geçerek Tell Afrin savaşında Antakya persi Roger’in kumandası altındaki Haçlılara karşı büyük bir zafer kazandı (1119). Bunu Tell Danis’de Kral II. Baudouin’e karşı kazanılan takip etti.

Selçuklu sultanı Mahmud ise Ä°lgazi’ye Meyyafarıkin ÅŸehrini ikta etmiÅŸti (1121). Daha sonra Mardin Artukluları bazan Eyyubilere bazan da Tükriye Selçuklularına tabi olarak varlığını sürdürdü. Kara Arslan el-Muzaffer (1260-1292) ise, MoÄŸolların hakimiyetini kabul ederek barış yaptı. O bu sayede hanedanın devamını saÄŸladığı gibi Mardin ÅŸehrini de bir felaketten kurtarmıştı. Bu kolun son hükümdarı Melik el-Salih Mardin’i müdüfaa edemeyeceÄŸini anlayınca bu ÅŸehri Karakoyunluların reisi Kara Yusuf’a teslim etti (1409). Bu suretle Artuklular Devleti sona erdi.

Artukluların üçüncü kolu 1185 yılında Harput ve havalisinde kurulmuÅŸsa da fazla uzun ömürlü olmamıştı.Sultan I. Ala ed-Din Keykubad 1234 yılında Harput’u zabtederek, Artukluların bu koluna son vermiÅŸti.Artuklular büyük Türkmen kitlelerine dayanan bir Türk devleti idi. Bu sebepten milli teÅŸkilat ve ananelerini muhafaza etmiÅŸlerdi.

Alp, Ä°nanç, Kutlug gibi eski Türkçe unvanları kullanmakla da bu ananelerini koruduklarını göstermiÅŸlerdir. Artuklular devlet anlayışında eski Türk hukukuna göre devletin hanedanın ortak malı olduÄŸu görüşün de uyguladılar. Ä°lgazi ve Belek gibi kudretli ÅŸahsiyetlerin mevcudiyeti Artuklu Devleti’nin siyasi birliÄŸini saÄŸlayabilmiÅŸ, aksi takdirde ayrı beylikler halinde hükün sürmüşlerdir.

Artuklu hükümdarları gerek Müslüman ve gerekse hristiyan halka adaletle hizmet etmişler, idareleri altındaki ülkelerde düzen ve emniyeti sağlamışlardı. Ayrıca ticari ve iktisadi hayatın gelişmesine büyük ölçüde yardımcı oldular. Bu maksatla bazı şehirlerdeki ticari vergileri kaldırmışlardır. Bu iktisadi gelişme mimari eserlerden de anlaşılmaktadır.

Artuklular, bir kısmı bugüne kadar mevcudiyetlerini koruyan, birçok mimari eserler sözgelişi; külliyeler, camiler, medreseler, hamamlar, köprüler, sivil ve askeri yapılar yapmışlardır. Onların devrinde mimaride görülen gelişme sebiyle bugün güneydoğu Anadolu bölgesinde her önemli eser Artuklulara bağlanmak istenmektedir.

Artuklu ülkesindeki Meyyafarıkin, Amid ve Mardin gibi şehirler birer ilim ve kültür merkezi haline gelmişti. Bu hanedana mensup hükümdarlar ilim ve sanat adamlarını himaye etmişler, bunun neticesinde de onlar adına bazı eserler yazılmıştır.

Kaynak: Kadim Dostlar ™ Forum

Bu içerik 18.02.2008 tarihinde Erkan tarafından, Medeniyetler ve Ãœlkeler Tarihi Ansiklopedisi bölümünde paylaşılmıştır ve 323 kez okunmuştur. Bu içeriğin devamında incelemek isteyebileceğiniz 0 adet mesaj daha bulunmaktadır.

Artuklular Hakkında Detaylı Bilgiler orjinal içeriğine ulaşmak için tıklayın ...